گل صد تومانی

نام این گیاه از Paeon گرفته شده که در اساطیر یونان باستان " الهه شفابخش" نامیده می‌شده است . این گیاه بیشتر در مناطق معتدله و نسبتاً سردسیر بعمل می‌آید و قدمتی 2500 ساله دارد. این گیاه گل هایی به رنگ سفید، صورتی روشن، صورتی تیره، قرمز و زرد دارد که بعضی از ارقام آن معطر می‌باشد.

تاریخچه

موطن این گیاه چین می‌باشد. این گیاه  از حدود 2500 سال قبل در این سرزمین وجود داشته است. باغبانان چینی در حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح ارقام مختلف این گل زیبا را شناخته‌اند. این ارقام از نظر رنگ، عطر، درشتی و ریزی گل با هم تفاوت داشته‌اند.

این گل در سرزمین چین لقب گل امپراطور را دارد و بنام شو ـ یو (Sho-yo) معروف است. در قرون وسطی گونه‌ای از این گل بنام P.officinalis در اروپا وجود داشته است که فقط به منظور مصارف طبی کاشته می‌شده است. با ورود گونه چینی و معطر P.lactiflora در اواسط قرن هجدهم میلادی به قاره اروپا علاقمندان و پرورش دهندگان گل نسبت به کاشت و ازدیاد آن اقدام نمودند. مدتی بعد صدها رقم گلهای 100 تومانی پرپر، نیم پرپر و ساده در رنگهای مختلف بوجود آوردند.

مشخصات گیاه شناسی

این گیاه از تیره آلاله (Ranunculaceae) ، از جنس پائونیا (Paeonia) می‌باشد و بالغ بر 30 گونه علفی پایا و خزان کننده دارد. هم چنین این جنس دارای ارقام درختچه‌ای و نیمه درختچه‌ای نیز می‌باشد. برگها بلند، مرکب و در بعضی از گونه‌ها چند برگچه می‌باشند بطوریکه برگچه انتهائی با برگچه کناری ممکن است از قاعده ارتباط داشته باشد. برگها بدون دمبرگ ولی گاهی مواقع دارای دمبرگ می‌باشند.

ارتفاع این گیاه در ارقام علفی (بوته‌ای) 50 الی 120 سانتیمتر و در ارقام درختی 100 تا 200 سانتیمتر می‌باشد. عمر گیاه معمولاً به 50 سال می‌رسد. رنگ برگها سبز تیره مات است. برگها در زمستان از بین می‌روند ولی دوباره در فصل بهار سبز می‌شوند. معمولاً سه سال طول می‌کشد تا گیاه به گل نشیند. گلها به 4 نوع کم پر((Single)) ، نیمه پُرپر((Semi-Double)) ، پُرپر((Double)) و شقایق شکل (Anemon – Form)می‌ باشند.

نیاز ها

گل 100 تومانی گیاهی مقاوم به سرما می‌باشد و به خاکی غنی از مواد غذایی و با زهکش مناسب نیاز دارد. جمع شدن آب در اطراف ریشه گیاه باعث مختل شدن تنفس ریشه  می‌گردد، بعلاوه محیط مساعدی برای رشد قارچ‌ها و آفات ریشه فراهم می‌گردد. گونه‌های درختی این گیاه در خاکهای قلیائی کم به خوبی رشد می‌کنند ولی بقیه گونه‌ها خاکهای اسیدی را دوست دارند.

این گیاه آفتاب دوست است، اما در محلهای سایه آفتاب نیز به خوبی رشد و نمو می‌کند. انواع بوته‌ای آن حساس به وزش باد می‌باشند.

انواع گل 100 تومانی

اغلب گونه‌ها علفی( بوته‌ای)، پایدار و خزان کننده بوده اما گونه‌های درختچه‌ای و نیمه درختچه‌ای (Tree Peony) آن نیز یافت می‌گردد. گیاهان این گونه بومی مناطق معتدل نیمکره شمالی هستند. اکثر گلهای صد تومانی ازP.lactiflora مشتق شده و دارای ریشه‌های غده‌ای می‌باشند. انواع درختچه‌ای دارای ساقه‌های چوبی با  شاخه‌های نرم هستند.

   گل 100 تومانی بوته‌ای: دارای گونه‌های متعددی است که شامل ارقام کم پر، نیمه پرپر ، پرپر و شقایق شکل با رنگهای سفید، صورتی روشن، صورتی تیره و قرمز می‌باشد. یکی از مهمترین گونه‌های این جنس، (P.lactiflora)می‌باشد

گل 100 تومانی درختی: یکی از مهمترین گونه‌های آنP .moutan or p.suffruticosa  می‌باشد.  این گیاه بصورت درختچه‌ای است که ارتفاع آن به دو متر می‌رسد. گلهای آن از انواع علفی درشت تر (قطر گلها 25 سانتیمتر)،به رنگهای سفید، صورتی، قرمز و اغلب معطراند. این درختچه بعد از سه سال به گل می‌نشیند و گلها از اواخر بهارتا اوایل تابستان باز می‌شوند.

تکثیر انواع علفی:

   ازدیاد انواع علفی بوسیله پیاز، تقسیم بوته، بذر، قلمه و خوابانیدن بشرح ذیل انجام می‌گیرد:  

الف ـ پیاز: پیازچه‌ها را از پیازهای مادری که حداقل 4 سال عمر داشته باشند، در آبان و یا آذرماه جدا می‌کنند. پس از ضد عفونی کردن آنها با قارچ کش و حشره کش، آنها را در گلدانهای مناسب که حاوی دو قسمت خاک مرغوب، یک قسمت کود حیوانی پوسیده شده و یک قسمت ماسه شسته شده است قرار می‌دهند. سپس گلدانها را در جای سرد گذاشته تا زودتر به گل بنشینند. این گلدانها را می‌توان پس از 2 سال به محل اصلی انتقال داد.

ب ـ تقسیم بوته: این نوع تکثیر بیشتر در شهریور ماه انجام می‌گیرد. برای این منظور،بوته‌هائی در نظر گرفته می‌شوند که قوی، شاداب، سالم بوده و حداقل چهار ساله باشند. برای تقسیم بوته اطراف آنرا با بیل کنده، سپس با اهرم کردن بوته توسط بیل آنرا بلند کرده و خاک روی ریشه را تکان داده و بعد در محل طوقه، بوته را با چاقوی تیزی به چندین قسمت تقسیم می‌کنند بطوریکه روی هر قسمت دو الی سه چشم وجود داشته باشد. پس از حذف ریشه‌های زخمی‌بوته‌ها را به زمین اصلی انتقال می‌دهند و در فاصله‌های 100 الی 120 سانتیمتری از همدیگر در عمق مناسبی می‌کارند. استفاده از مالچ در اولین زمستان پس از کاشت برای محفوظ نگهداشتن بوته جوان از سرمای زمستانه توصیه می‌گردد. بوته‌های کاشته شده در سال اول رشد کندی دارند ولی در دومین سال رشد سریع تری پیدا می‌کنند.

پ ـ بذر: ازدیاد گل 100 تومانی به وسیله بذر بسیار مشکل می‌باشد. برای این منظور بذرها بلافاصله پس از برداشت در مهرماه در جعبه‌های نشاء کاشته می‌شوند تا آنها در طول زمستان، یک دوره سرما ببینند. نشاء‌ها در فروردین ماه در بستری مناسب کاشته می‌شوند. نشاء‌ها در اولین تابستان تولید ریشه و در بهار سال دوم شاخه تولید می‌کنند. توصیه می‌شود نشاء‌ها بمدت دو سال در گلخانه پرورش داده شوند و بعد آنها در پاییز یا اواسط زمستان در محل اصلی کاشته شوند.

ت ـ قلمه: این روش تکثیر کمتر در ازدیاد گلهای 100 تومانی انجام می‌گیرد چون درصد ناچیزی از قلمه‌ها ریشه دار می‌شوند. طریقه کار بدین صورت است که قلمه‌های 15 تا 20 سانتیمتری چوبی را از شاخه‌های جوان در آبان ماه جدا کرده و در شاسی سرد در بستری مناسب که حاوی دو قسمت ماسه و یک قسمت خاک مرغوب است، طوری قرار می دهند که لایه زیرین ماسه باشد و قلمه‌ها در ماسه فرو روند. قلمه‌ها حداقل بمدت دو سال در این مکان می‌مانند تا به محل اصلی منتقل شوند.

ث ـ خوابانیدن: این روش تکثیر فقط در مناطقی که دارای آب و هوای گرم هستند، امکان پذیر می‌باشد. برای این منظور از واریته‌های پابلند استفاده می‌شود. ساقه جوان را در فصل بهار زیر خاک می‌برند. پس از گذشت دو سال بخشهای از ساقه ریشه دار می‌شود. این قسمتها بریده شده و در مکانهای اصلی کشت می‌شود.

تکثیر انواع درختی: 

ازدیاد انواع درختی معمولاً به دو طریق انجام می‌شود:

الف ـ بذر: ازدیاد بذری انواع درختی معمولاً  با اشکال روبرو می‌شود. در این روش بذرها در فصل پاییز در محیطی مرطوب کشت می‌شوند. پس از توسعه یافتن ریشه‌ها در سال بعد آنها به گلدان حاوی خاک مرغوب انتقال داده می‌شوند. گلدانها را به مدت 5/2 ماه در اطاقی با درجه حرارت 4 تا 10 درجه سانتیگراد و یا در زمستان در هوای آزاد نگهداری می‌کنند. اینکار باعث برطرف شدن شرایط رکود در نوک ساقه می‌شود و بدین ترتیب در فصل بهار، با انتقال گیاهان به مکان گرم به آسانی شروع به رشد می‌کنند.

ب ـ پیوند: این طریقه بیشتردر انواع درختی صورتی می‌گیرد. ارقام گزینش شده در اواخر خرداد و یا تیرماه بر روی گل 100 تومانی علفی بعنوان پایه، ازدیاد می‌شوند.

نگهداری

 از آنجائیکه رشد سالیانه این گیاه نسبتاً زیاد می‌باشد احتیاج آن به مواد غذایی تقریباً زیاد است. استفاده از کود کمپوست به مقدار کافی و کود سوپر فسفات حدود 100 گرم برای هر متر مربع خاک در فصل پاییز ضروری بنظر می‌رسد.

پخش کود ازته (اوره) در اوائل فصل بهار و مقدار آن برای هر مترمربع حدود 50 گرم است.

 کودهای شیمیایی معمولاً از سال سوم به بعد در اطراف بوته در سطح خاک پخش و سپس به زیر خاک فرو برده می‌شوند. استفاده از کودهای فوق علاوه بر تقویت خاک باعث گلدهی بیشتر این نبات می‌گردد.

  استفاده از کودهای مایع مانند زر بار به نسبت 4 تا 5 هزار نیز تا قبل از گلدهی توصیه می‌گردد.

  گل 100 تومانی تا زمان گلدهی احتیاج زیادی به آب دارد و این احتیاج در فصل زمستان کمتر می‌شود. برای این منظور پیشنهاد می‌گردد تا فصل پاییز بنابر احتیاجات گیاه هفتگی 1 الی 2 بار آنرا در فضای آزاد آب داد.

جربه نشان داده است که بوته و یا درختچه گل 100 تومانی، چنانچه پیرایش نشود و به رشد خود ادامه دهد، پر شاخ و برگ شده و گلدهی آن کم می‌شود. برای پیشگیری از چنین حالتی و برای اینکه گیاه فرم دهی خود را حفظ کند و جوانه‌های گلدهی آن تحریک شوند آنرا هرس می‌کنند. برای این منظور گونه‌های علفی را در مناطق سردسیر زمانیکه برگها خشک می‌شوند (فصل پاییز) از محل یقه گیاه می‌برند. اینکار را نباید تا فصل یخبندان به تعویق انداخت سپس می‌توان بوته‌های هرس شده را با نایلون پوشاند.

در گونه‌های درختی شاخه‌هایی را که در اثر سرمای زمستانه آسیب دیده‌اند هرس می‌کنند. اینکار به محض باز شدن جوانه‌های برگ صورت می‌گیرد. به علاوه در فصل پاییز ساقه‌های مسن و متراکم را تنک می‌کنند. اینکار باعث فرم دهی مناسب درخت می‌شود.

برای مبارزه با علفهای هرز اطراف گل 100 تومانی می‌توان از روشهای زراعی و یا شیمیایی استفاده کرد. در روش زراعی می‌توان از وسایل دستی مانند بیل، بیلچه و فوکا (نوع کج بیل) بهره گرفت و عملیات وجین را از فصل بهار تا زمستان 1 الی چندین بار انجام داد. بعلاوه در روش زراعی می‌توان برای کنترل علفهای هرز گل 100 تومانی از کاه و خاشاک بعنوان مالچ استفاده نمود. پخش کاه و خاشاک در اطراف گل 100 تومانی باعث می‌شود که علفهای هرز نتوانند بخوبی رشد و نمو کنند.

در روش شیمیائی از علف کشها استفاده می‌شود و برای این منظور می‌توان از علف کش پاراکوات (Paraquat) با نام تجارتی گرامکسون (Gramoxone) بهره جست. این علف کش بسرعت در زمین تجزیه می‌شود و بهمین جهت می‌تواند در موقع ازدیاد گلهای 100 تومانی در شاسی‌های سرد مورد استفاده قرارمی‌گیرد و بعد از 24 ساعت شاسی‌ها آماده کاشتن بذر و یا قلمه می‌شوند.

 بیماریها و آفات:

بیماریها و آفات معروف گل 100 تومانی عبارتند از:

سفیدک سطحی (Erysiphe ranunculi)

بیماری قارچی است که قارچ مولد این بیماری بر روی برگها پوشش آردی سفید رنگی ایجاد می‌کند .آلودگی با این قارچ موجب کاهش جذب نور توسط گیاه شده و نقصان گلدهی، شادابی و طراوت را به همراه دارد.

عوامل رطوبت نسبی، حرارت و مصرف بیش از حد کودهای ازته تاثیر فوق العاده‌ای بر رشد این قارچ دارند.

مبارزه شیمیایی: مبارزه شیمیایی با این بیماری و استفاده از قارچ کش‌های گوگردی مانند سولفور (Sulfor) و یا دینوکاپ (Dinocap) به محض مشاهده اولین علائم شروع می‌شود و تکرار آن ضرورت دارد.

کپک خاکستری (Botrytis cinerea)

بیماری قارچی است که میزبان آن علاوه بر گل صد تومانی گیاهانی مانند بگونیا، گلایول و شمعدانی نیز می‌باشند.

میلیسیوم این قارچ از رشته‌های بندبند قهوه‌ای یا زیتونی رنگ تشکیل یافته که در میزبان پیشروی می‌نماید و پوشش سست و شکننده‌ای بوجود می‌آورد. برخی از این میسیلیوم‌ها تا عمق بافتهای میزبان یعنی تا آوندهای ناقل نیز پیش می‌روند.

بیشتر گونه‌های این قارچ می‌توانند مدتی دراز روی بقایای گیاه یا اندام پوسیده میزبان بحالت گندزدائی بسر برند و زندگی فعال انگلی را هنگامی از نو آغاز کنند که شرایط محیط مناسب شود.

مبارزه شیمیایی: برای مبارزه شیمیایی با این بیماری استفاده از قارچ کشهای مسی مانند کاپراکسی کلراید (Copper oxychloride) و کاپتان (Captan) توصیه می‌گردد.

کنه پیاز و غده (Rhizoglyphus aechinopus)

رنگ این کنه زرد متمایل به سفید و شکل آن مانند گلابی است. جانور کامل ،چهار جفت پا دارد. این کنه به پیاز گل 100 تومانی و سایر پیازهای زینتی حمله می‌کند و باعث عدم  تشکیل ریشه درآنها می‌گردد.

پیشگیری:  پیازها را در هنگام حمل و نقل و انبار کردن در شرایط خنک و خشک نگهداری شوند و قبل از کاشت آنها را به مدت نیم تا یکساعت در محلول یک در هزار متاسیستوکس ضد عفونی کرد.

   مبارزه شیمیایی: برای مبارزه شیمیایی با این آفت از  سموم کنه کش نظیر تترادیفون (Tetradyfon) و یا سولفور (Sulfor) استفاده می شود.

شته‌ها (Aphididae)

شته‌ها حشرات ریزی هستند که در رنگهای مختلف سیاه، زرد، سبز، قهوه‌ای و خاکستری دیده می‌شوند. این موجودات بدون بال هستند و طول آنها حداکثر به 3 میلیمتر می‌رسد. این حشرات بر روی قسمتهای زیرین برگ، روی ساقه و قسمتهای پائین گلها و غنچه‌ها و یا لابلای جوانه‌های گیاه زندگی می‌کنند. در اثر مکیدن شیره گیاه باعث ضعیف شدن و حتی خشکیدن آن می‌شود.

مبارزه شیمیایی: برای مبارزه با شته در روش شیمیایی می‌توان از سموم حشره کش مانند متاسیستوکس و یا مالاتیون استفاده کرد. بهتر است سمپاشی اوایل فصل بهار و صبح زود که شته‌ها روی ساقه‌های نازک قرار دارند انجام شود. در صورت لزوم عملیات سمپاشی 10 الی 14 روز بعد تکرار گردد. پس از هر سمپاشی باید مراقب بود که تا چند روز کسی به گلها دست نزند و یا آنها را بو نکند.

 کاربرد:

همانطوریکه در این نوشتار آمده است، عمر گیاه 100 تومانی طولانی و در حدود 50 سال می‌باشد. از آنجائیکه این گیاه مقاوم به سرما است، کاشت آن بیشتر در مناطق معتدله و سردسیر توصیه می‌گردد.

انواع علفی (بوته‌ای) آن حساس به وزش باد بوده، لذا نباید آنها را در مسیر وزش باد کاشت. کاشت انواع علفی آن بواسطه گلهای کم پر، نیمه پرپر و پرپر در حیاط منازل، حاشیه پارکها و میادین در نقاط آفتابی و در خاکهای پرقوت بصورت انفرادی و یا ردیفی (فاصله دو بوته از یکدیگر حداقل 100 سانتیمتر) توصیه می‌گردد و در انتخاب محل کشت گیاه باید توجه نمود که آفتاب صبحگاهی به غنچه‌ها نتابد چرا که به آنها صدمه می‌رساند.

از آنجائی که عمر گل 100 تومانی کم و در حدود دو هفته می‌باشد و این گلها فقط در ماههای اردیبهشت و خرداد باز می‌شوند، کاشت این گل بصورت گروهی همراه با گلهائی نظیر رز، زبان در قفا، زنبق، مینا چمنی، همیشه بهار، میمون، قرنقل منظره دلپذیری به شیفتگان گل می‌دهد.

علاوه بر اینها گل 100 تومانی بعنوان گل شاخه بریده نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای این منظور غنچه‌های گل را از شاخه جدا و در آب قرار می‌دهند. یکی از ارقامی که به عنوان گل شاخه بریده استفاده می‌شود، رقم بوته‌ای کم پر Bowl of Beauty’ ‘می‌باشد.

ارقام درختی آن  نیز با گلهای قرمز، زرد و سفید درشت و اکثراً معطر خود به صورت انفرادی و یا گروهی با سایر درختچه‌های دیگر مانند گل سرخ، یاس خوشه‌ای بنفش، بداغ، ماهونیا، کریا، گل شراب مناظر بدیعی را در پارکها و میادین بوجود آورند.