معرفی گیاه - پامچال Primula

پامچال  Primula به خانواده Prinulaceae و راسته Ericales تعلق دارد و بومی نواحی کوهستانی گرمسیری کشورهایی همانند اتیوپی، اندونزی و گینه نو و نواحی جنوبی و گرمسیری آمریکای جنوبی هستند. در جنس پامچال 500-400 گونه گیاهی وجود دارد که همگی علفی و گلدار هستند و برخی از آنان همانند گل پامچال به عنوان گیاهان زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و بسیار محبوب هستند. پامچال را می‌توان علاوه در فضای باز و بستر باغچه ها در گلدان نیز نگهداری کرد و از زیبایی گلهای آن بخصوص در طی زمستان و بهار لذت برد.

پامچال گیاهی چندساله است اما معمولا به عنوان گیاهی یک ساله مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا با نگهداری از آن ، کیفیت و تعداد گل آن در سالهای بعد تا حدودی کاهش می‌یابد مگر آنکه شرایط محیطی و نگهداری از آن بسیار مناسب و خوب باشد. البته نا گفته نماند که برخی از  گونه های مشابه پامچال که در همین خانواده قرار دارند اصولا به عنوان گیاهی چند ساله مورد پرورش قرار می‌گیرند و فصل گلدهی آنان معمولا بهار است. یکی از نمونه های که امروزه اکثرا به عنوان گیاهی زینتی و فصلی و اغلب یکساله مورد استفاده قرار  می‌گیرد Primula vulgaris و Primulapolyanthus و دورگه های بدست آمده از آنان است که گلهایی زیبا با رنگهایی دلپذیر و متنوع دارد. بسیاری از انواع پامچال که امروزه در نمایشگاه های گل و گیاه عرضه می‌شوند ساقه های گل بسیار کوتاهی دارند اما نمونه هایی نیز هستند که ساقه های گل بلندی به ارتفاع 15-10 دارند که نشانه ای از وجود تنوع در انواع مختلف این گیاه است.

رنگ گل پامچال بسیار متنوع است و می‌تواند ارغوانی، زرد، قرمز، صورتی ، سفید و... باشد.فصل گلدهی این گیاه به شکل طبیعی در اوایل بهار است اما با کشت بذرهای آن در محیطهایی همانند گلخانه و مراقب از این گیاهان در محیطهایی با دما و نور مناسب می‌توان گیاهانی را داشت که در طی زمستان نیز گل بدهند. بسیاری از انواع محبوب پامچال ساقه ندارند و گیاه بر روی زمین (البته در شرایط رشد بسیار مناسب) می‌تواند در حدود 25 سانتیمتر فضا اشغال نماید.

آب: پامچال رطوبت را دوست دارد. بنابراین نباید خشکی بکشد و آبیاری آن باید منظم باشد. خشکی کشیدن این گیاه مساوی است با عدم گلدهی ، چروکیده و کوچک شدن برگها و سوختن حاشیه برگها و در نهایت از بین رفتن گیاه. البته این به معنی آبیاری بیش از اندازه گیاه نیست. آبیاری بیش از اندازه و باقی ماندن آب در بستر کاشت به مدت طولانی از جمله دلایل شیوع بیماری های قارچی و پژمردگی گیاه و از بین رفتن آن است. آبیاری و عدم خشکی کشیدن این گیاه بخصوص در روزهای گرم تابستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

نور: اگرچه برخی از پرورش دهندگان وجود نور مستقیم آفتاب را تا دو ساعت پیشنهاد می‌کنند اما معمولا وجود نور مستقیم آفتاب در بهار به دلیل دمای مناسب هوا و گرم نبودن هوا به این گیاه آسیب وارد نمی کند و موجب رشد سریعتر آن می‌شود بنابراین وجود 6-2 ساعت از نور مستقیم آفتاب پیشنهاد می‌شود اما با فرارسیدن تابستان باید گیاه را از تابش نور مستقیم آفتاب در بعد از ظهر که دمای هوا نیز در حداکثر است محافظت نمود در غیر اینصورت گیاه رشد مناسب نخواهد داشت، گلها کم رنگ خواهند شد و می ریزند ، حاشیه و نوک برگها خواهد سوخت  و حتی ممکن است در صورت شدت بالای نور و دما و بخصوص زمانی که در آبیاری آن غفلت شود از بین برود. بنابراین اگر قصد کاشتن پامچال را در باغچه منزلتان دارید و آب هوای منطقه زندگی شما در تابستان گرم است ، آنرا در مکانی بکارید که نیمه سایه باشد. آفتاب شدید و دمای بالای هوا این گیاه  را از بین خواهد برد. نور کم محیط نیز از جمله دلایل ریزش غنچه ها ی گل ، عدم شکوفایی غنچه های گل، پریدگی رنگ و نازک و کشیده شدن برگها است.

دما: دمای شبانه مناسب برای این گیاه زمانی که به گل نشسته است  15.5-10 درجه سانتیگراد در شب و زیر 25 درجه سانتیگراد در طی روز است. اگر گیاهان را در باغچه کاشته اید و بعد از سپری شدن فصل گرم و فرارسیدن پاییز و زمستان قصد نگهداری آنان را برای سال بعد دارید، می‌توانید آنان را در همان مکان نگهدارید زیرا پامچال از گیاهانی است که تا حدود قابل توجهی سرمای زمستانه را تحمل می‌کند اما برای محافظت بیشتر و اطمینان از دوام آوردن گیاه می‌توان در اطراف آنان پوششی از خاک برگ را فراهم کرد تا برگسار و بخصوص ریشه آنان از یخزدگی زمستانه در امان بماند. البته می توان آنان را در گلدان نیز کاشت و در طی زمستان در محیطی محافظت شده نگهداری کرد. که در اینصورت و در طی زمستان ، گلدانها را می‌توان در مکانی روشن و نزدیک پنجره با دمای روزانه 21 درجه سانتیگراد و دمای شبانه 10 درجه سانیتگراد نگهداری کرد.

خاک: اکثر گیاهان پامچال خاکی با بافت سبک تا متوسط و غنی از مواد غذایی لازم دارند. بنابراین با استفاده از خاک برگ در مخلوط کاشت آنان می‌توان به رشد بهینه این گیاه کمک کرد. همچنین اگرچه طیف گسترده ای از اسیدی بودن یا قلیایی بودن خاک را تحمل می‌کند اما اسیدی بودن ملایم بستر کاشت به رشد بهینه انان کمک می‌کند بنابراین کاربرد پیت موس در مخلوط کاشت یکی دیگر از کلیدهای موفقیت پرورش این گیاه است. به عنوان مثال مخلوطی حاوی مقادیر مساوی از خاک برگ+ پیت موس+ کود گاوی بسیار پوسیده و کهنه+ پرلایت+ کوکوپیت از جمله مخلوطهای کاشت مناسب برای این گیاه است. اگر قصد کاشت پامچال را در باغچه منزل دارید، توجه داشته باشید که خاک باید از زهکش مناسب برخوردار باشد. مخلوط کردن خاک برگ و پیت موس با خاک باغچه، قبل از کاشت گیاهان در باغچه  توصیه می‌شود.بین هر دو گیاه نیز حدود 15-12 سانتیمتر فاصله در نظر بگیرید.

تکثیر: همانظور که اشاره شد پامچال اصولا گیاهی چند ساله است. بنابراین با گذشت چند سال و افزایش تراکم برگسار گیاه مادری می‌توان در اواخر زمستان و یا اوایل بهار نسبت به تکثیر از طریق تقسیم بوته اقدام کرد. بوته را باید از بستر کاشت در آورد و بعد از پاک کردن خاکها از اطراف گیاه با وسیله ای تیز، گیاه را به دو قسمت یا سه قسمت تقسیم کرد و هر قسمت را به شکل گیاهی جداگانه کاشت. کاشت بذر نیز راه دیگری تکثیر این گیاه است که البته تجربه بیشتری را لازم دارد.زمان کاشت بذر این گیاه در دو زما اصلی در سال یعنی اواخر بهار/اوایل تابستان و اواخر تابستان/اوایل پاییز صورت میگیرد اما می توان در فصل زمستان نیز اقدام به کاشت آنان کرد. 60٪ پیت موس نرم+25٪ پرلایت +15 ٪ ورمی کولایت از جمله مخلوطهای کشت مورد استفاده در کاشت بذرهای این گیاه است. دمای بهینه برای جوانه زنی بذرها و در انواع مختلف پامچال متفاوت است . برای polyanthus  Primula و Primula vulgaris دما باید زیر 21 درجه سانتیگراد و در حدود 21-15 درجه سانتیگراد نگهداشته شود. برخی از پرورش دهندگان نیز دمایی سردتر و در حد 15-10 درجه سانتیگراد را برای جوانه زنی بذر این گیاه کافی می دانند. البته برای افزایش میزان جوانه زنی، قبل از کاشت عمل سرمادهی بذرها در دمای 10-4.5 به مدت یک الی دو هفته توصیه شده است و البته این روش بخصوص برای بذرهایی که به تازگی از گیاهان مادری تهیه شده اند و در زمستان همان سال قصد کاشتن آنها را داریم لازم است تا به شکل مصنوعی سرمای مورد نیازشان برطرف شود. بستر کاشت باید همواره مرطوب نگهداشته شود و از آنجایی که بذر پامچال برای جوانه زنی به نور نیاز دارد باید آنرا بسیار سطحی کاشت. بنابراین پوشاندن آن با پرلایت و یا ورمی کولایت بسیار نرم به ضحامت 3-2 میلیمتر کافی است. بین بذرها نیز میتوان حدود 2.5 سانتیمتر فاصله در نظر گرفت. 3-6 هفته طول می‌کشد تا بذرها جوانه بزنند. بعد از جوانه زنی و زمانی که گیاهان جوان 3-2 جفت برگ داشتند می‌توان آنان را به گلدانهای دیگری منتقل کرد که معمولا زمان انتقال و جابجایی حدود 10-8 هفته بعد از زمان کاشت بذرها می شود. بعد از جوانه زنی بذرها و رشد گیاهچه می‌توان دمای محیط را 7-5 درجه سانتیگراد با نوری ملایم و میانه قرار داد تا جوانه های گل قابل مشاهده شوند و بعد از ظهور جوانه های گل دمای محیط به 13 درجه افزایش می‌یابد. اگر قبل از شکل گیری جوانه های گل دما افزایش یابد گلهای کمتری شکل می‌گیرند و گلهای ایجاد شده نیز ریز خواهند بود.

انتقال به گلدان جدید : اکثر ما پامچال  را به شکل آماده از گلفروشی های سطح شهر خریداری می‌کنیم. شاید که نگهداری پامچال در همان گلدان اولیه زحمت کمتری داشته باشد اما به دلیل عدم وجود خاک برگ و مواد غذایی کافی معمولا گیاه در این گلدان رشد چندان مناسبی در آینده نخواهد داشت. بنابراین بهتر است که گلدان گیاه را به همراه خاک آن عوض کنید. ابتدا مخلوط خاک را فراهم کنید. گلدان جدید را آماده کنید. منفذ کف گلدان را بررسی کنید. وجود این منفذ برای خروج آبهای اضافی بعد از آبیاری بسیار ضروری است. برای کمک به خروج آب و به بیان دیگر برای کمک به زهکش گلدان، ابتدا در کف گلدان سنگریزه هایی با اندازه حدود 2-1 سانتیمتر و یا تکه هایی از سفال شکسته بریزید.  مراقب باشید که گیاه در گلدان جدید عمیقتر از آنچه که در گلدان قبلی کاشته شده بود، قرار نگیرید. شاید تعیین عمق کاشت مشکل باشد و برایتان پیش آمده باشد که بعد از مشخص شدن عمق کاشت نامناسب، مجبور شده باشید که گیاه را از گلدان درآورید ، مقداری خاک در ته گلدان بریزید و سپس گیاه را مجدد و با ارتفاع کمتری بکارید! اگرچه پامچال به جابجایی حساسیت کمی دارد و حتی در زمانی که پر از گل است می توان آنرا از گلدانی به گلدان دیگر و یا بستر کاشت باغچه منتقل کرد اما برای راحتی کار و همچنین کاهش آسیبهای احتمالی به گیاه می‌توان عمق کاشت را ابتدا بررسی کرد.  پیشنهاد می‌کنم ابتدا گیاه را به همراه گلدان اولیه داخل گلدان دوم بگذارید تا بتوانید حدس بزنید که گیاه بعد از قرار گیری در گلدان جدید در چه عمقی قرار می گیرد. اگر طوقه گیاه (قسمتی که برگها از خاک بیرون امده اند) بسیار پایین تر از لبه گلدان جدید قرار گرفت، ابتدا باید کف گلدان (بر روی تکه های سفال شکسته) مقداری خاک ریخت و سپس گیاه را از گلدان قدیمی در آورد و در گلدان جدید کاشت. البته بعد از ریختن مقداری خاک در کف گلدان جدید و قبل از درآوردن گیاه از گلدان قبلی باز هم عمق مناسب کاشت را با روشی که ذکر شد امتحان کنید. در ضمن فاصله حدود 3-2 سانتیمتر بین سطح خاک و لبه گلدان  بعد از انتقال و کاشت گیاه، برای زمان آبیاری و جاری نشدن آب از سطح بستر کاشت لازم است. بعد از عمل انتقال گیاه را به خوبی آب دهید. بعد از عمل کاشت و جابجایی گیاه در گلدان جدید بهتر است که در حدود 24 ساعت گیاه را از نور مستقیم آفتاب محافظت کنید و در در روز دوم  اجازه تابش نور را بدهید.

مراحل ذکر شده را می‌توان برای انتقال پامچال از گلدان به بستر کاشت باغچه نیز بکارگرفت. در زمان حفر گودال برای کاشت گیاه در باغچه بهتر است که عمق گودال برابر با ارتفاع گلدان اولیه گیاه و عرض گودال دو برابر عرض (قطر) گلدان باشد. بعد از قرار دادن گیاه در گلدان ، فضای خالی اطراف را با مخلوط خاکی تازه و غنی پر کنید.

آفات و بیماری: بلایت بوترتیس توسط قارچ Botrytis cinera ایجاد می‌شود که برگها بخصوص قسمتهایی که نزدیک خاک هستند پوسیده و بعد از مدتی با قارچی خاکستری رنگ پوشیده می‌شوند و رشد و گلدهی کاهش می‌یابد  و برخی از گلها نیز دچار خشکیدگی می شوند.

پوسیدگی ریشه فیتوفتورا با قارچ Phytophthora primulae بجود می‌اید که در نتیجه آن ریشه گیاه می‌پوسد گیاه پژمرده می‌شود و از بی می‌رود. پوسیدگی طوقه و سوختگی جوانه گل توسط قارچ Thielaviopsis basicola بوجود میآید که لکه های سیاه رنگی بر روی ریشه ها شکل می‌گیرد و بعد از مدتی تمامی سیستم ریشه قهوه ای رنگ می‌شود . برگهای قدیمی از بین می‌روند و برگهای جوانتر نیز زرد رنگ می‌شوند. لکه برگی توسط قارچهای مختلف همانندAlthernaria  و Ramularia ایجاد می‌شود که در نتیجه فعالیت آنانبر روی برگ لکه هایی قهوه ای و سوخته که گاهی مرکز آنان کم رنگ و حاشیه آنان سیاه رنگ است و یا لکه های قهوه ای رنگ با حاشیه هایی زرد رنگ شکل می‌گیرد.

تهویه مناسب ، قطع برگها و گلهای خشکیده، استفاده از بستر کاشت ضدعفونی شده، عدم خیس شدن برگسار در زمان آبیاری، مناسب بودن میزان آب و همچنین زهکش بستر کاشت از جمله راه کارهای جلوگیری از شیوع این بیماری محسوب می‌شوند. بیماری های ویروسی نیز می تواند مشکلاتی را همچون لکه دار شدن و زرد شدن برگها به همراه نقاط مرده و خشکیده بر روی پهنه برگها و کواهی قامت گیاه و بدرنگی گلها و در نهایت مرگ تمامی گیاه را به هموراه داشته باشد. بیماری ویروسی راه حل ندارد و باید گیاه آلوده را از بین برد. 

مگس سفید یکی از آفات این گیاه محسوب می‌شود که فعالیت آن و مصرف شیره گیاه توسط آن موجب زرد شدن و بدرنگ شدن برگسار گیاه می‌شود. عسلک تولید شده از طرف مگسهای سفید نیز دلیل تجمع کپک دوده ای بر روی سطح برگسار و ضعیف شدن بیش از پیش گیاه است.