معرفی گیاه- صد تومانی (پائونیا) Peony

گل پائونیا (صد تومانی ) Peony به جنس Paeonia و خانواده Paeoniaceae تعلق دارد و بومی قاره آسیا، جنوب اروپا و نواحی شمال غربی قاره آمریکا است. تعداد گونه های این جنس بین 20 الی 45 عدد تخمین زده می شود که اکثرا گیاهانی علفی و چند ساله به ارتفاع 0.5 الی 1.5 متر هستند اما برخی نیز درختچه هایی کوتاه قامت با ارتفاع 3-1.5 می‌باشند. گلهای بزرگ ، زیبا و گاهی معطر برخی از گونه ها آنان را تبدیل به گیاهانی قابل توجه کرده است.

 همانطور که در مقدمه اشاره کردم گونه های این گیاه در حدود 20 الی 45 گونه تخمین زده می شوند که امروزه از دو رگه هایی که حاصل از این گونه ها هستند نیز به فراوانی استفاه می شودتصاویر برخی از گونه های این گیاه را در انتهای مطلب آورده ام. به طور کل گلهای این گیاه اکثرا به رنگهای سفید، صورتی و زرد رنگ می‌باشند و در اواخر بهار الی اوایل تابستان شکوفا می شوند. توجه داشته باشید که اندازه و شکل گلها در انواع مختلف این گیاه متفاوت هستند. نمونه هایی که بلند قامت هستند و بخصوص نمونه های درختچه‌ای، به طور کل گلهایی بسیار بزرگتر از نمونه هایی که فرم و شکل بوته ای دارند تولید می کنند و یکی از زیباترین گونه های درختچه ای این گیاه P. Suffruticosa است. گیاهان پائونیا بر اساس شکل گل و تعداد گلبرگها در گروه های مختلفی قرار گرفته اند و با نامهای مختلفی خوانده می شوند در زیر مشاهده می کنید.نام عمومی هر گروه به انگلیسی در زیر هر شکل آورده شده است.

ریشه های پانونیا از نوع ریشه های گوشتی می باشد و در یکی از روشهای متداول تکثیر این گیاه یعنی تقسیم بوته مورد استفاده قرار میگیرد. اگر چه این گیاه در کشور ما با نام "صدتومانی" معروف است اما بهتر است که آنرا با نامی که دلیل مشخص و موجهی داشته باشیم بخوانیم. این گیاه در کتابهای مربوط به گلکاری با نام پائونیا Paeonia معرفی می شوند که بخشی از نام علمی آن نیز هست.نام انگلیسی آن نیز Peony می باشد.

شرایط محیطی:

آبیاری: زمانی باید این گیاه را آبیاری کرد که سطح خاک تا حدودی رطوبت خود را از دست داده باشد. زیاده روی در آبیاری از جمله دلایل زرد شدن برگها، پوسیدگی ریشه این گیاه و از بین رفتن آن است. آبیاری کم گیاه نیز موجب عدم رشد و توسعه مناسب گیاه، ریزش غنچه های گل و عدم گلدهی و سوختگی نوک و حاشیه برگها می شود.

نور: گیاه پائونیا به حداقل 5 ساعت نور مستقیم آفتاب نیاز دارد. اگر نور کمترین از این مقدار باشد تاثیر منفی در قوی شدن گیاه و گلدهی مناسب آن دارد. بخصوص که رشد و بالغ شدن گیاه جوان در مکانهای کم نور بیشتر طول می‌کشد. به بیان دیگر این گیاه بعد از کاشت به 3-2 سال زمان نیاز دارد تا بتواند مستقر و بالغ شود و اگر شرایط نوری نامناسب باشد این مدت زمان بسیار بیشتر طول خواهد کشید. نور کم یکی از دلایل عدم گلدهی این گیاه است. همچنین در شرایطی که دمای تابستان گرم و سوزان است می توان گیاه را در مکانی  کاشت تا در طی روز از نور مستقیم آفتاب برخوردار باشد و از ظهر به بعد از سایه بهره مند شود. همچنین اگر این گیاه را در گلدان نگه می دارید اکثر پنجره های خانه بجز پنجره های جنوبی برای این گیاه مناسب هستند زیرا سمت جنوبی نور مستقیم زیاد بخصوص در طی روزهای گرم تابستان دارد که می تواند موجب سوختگی برگها و عدم گلدهی و یا ریزش گلهای گیاه شود.

دما: در طی فصل رشد و برای محافظت از ریشه های گیاه در برابر گرما می توان در اواسط فصل بهار لایه ای از خاک برگ به ضخامت حدود 2 سانتیمتر بر روی خاک اطراف گیاه پخش کرد البته نباید فراموش کرد که با فرارسیدن پاییز این لایه را برداریم زیرا وجود چنین موادی می تواند موجب ماندگاری آب اضافه در اطراف ریشه های گیاه و شیوع بیماری پوسیدگی گیاه شود. رشد این گیاه با فرارسیدن دمای حدود 12 درجه متوقف می شود و در پایین تر از این نیز زردی برگها آغاز می شود اما قسمتهای زیرزمینی (به شرط عدم ماندگاری رطوبت پایدار در اطراف ریشه ها و پوسیدن آنها) زنده می مانند. زنده ماندن ریشه های این گیاه در مناطقی که سرمای زمستان به 35- درجه سانتیگراد می رسد نیز گزارش شده است .

نیاز سرمایی ریشه های پائونیا: در فصل زمستان ریشه های این گیاه به مقداری هوا سرد نیاز دارد تا بتواند سال آینده رشد مناسبی داشته باشد. این دما بین صفر الی 7 درجه سانتیگراد است و حدود چهار - پنج ماه به چنین دمایی نیاز دارد. عدم دریافت این دما یکی از دلایل عدم گلدهی مناسب این گیاه در طی فصل رشد است.

خاک: به خاکی با زهکش خوب نیاز دارد. خاکهایی با بافت سنگین که آب را در خود نگه می دارند موجب پوسیدگی ریشه این گیاه می شوند. بنابراین می توان از مخلوط خاک معمولی+خاک برگ + شن و یا خاک برگ +پیت موس +کوکوپیت از جمله خاکهای مناسب این گیاه است. بخصوص اینکه وجود پیت موس به دلیل اسیدی کردن ملایم محیط کاشت می تواند به رشد گیاه کمک کند. موقع مناسب کاشت این گیاه در فصل پاییز است اما اگر در منطقه ای با سرمای زودرس زمستانی زندگی می کنید و زمستان نیز بسیار سخت و سرد است ، در اوایل بهار نسبت به کاشت و انتقال این گیاه می توان اقدام کرد. همچنین اگر این گیاه را در گلدان نگهداری می کنید زمان تعویض گلدان در اواخر فصل زمستان است یعنی قبل از این که گیاه رشد جدید خود را آغاز کند. توجه کنید که این گیاه اولا به گلدانهایی نسبتا بزرگ نیاز دارد و همچنین نسبت به جابجایی حساس است و باید با احتیاط بسیار فراوان نسبت به درآوردن از گلدان قدیمی و کاشت در گلدان جدید اقدام کرد .زمانی که گیاه را می خرید و می‌خواهید که مجددا در مکانی جدید آنرا بکارید بهتر است که ابتدا گودالی به عمق ، عرض و طول 45 سانتیمتر حفر کنید و کف گودال حدود 10-7 سانتیمتر مواد ارگانیک مانند خاک برگ و یا کود بسیار پوسیده دامی بریزید و سپس نسبت به کاشت گیاه اقدام کنید. البته عمق کاشت گیاه در این حد نیست و می توان در مورد نمونه های بوته ای و علفی این گیاه  ریشه ها را طوری کاشت که جوانه ها (چشم های) موجود روی آن در عمق حداکثر حدود 5 سانتیمتری سطح خاک قرار گیرند و مراقب باشید که ریشه ها را از حالت طبیعی خود خارج نکنید یعنی اگر به شکل مستقیم هستند همانگونه مستقیم و اگر که خمیده و کج هستند باز هم به شکل خمیده و کج در خاک قرار گیرند و صاف نشوند اما فاصله جوانه ها (چشمها ) از سطح خاک باید رعایت شود و به شکل تقریبا سطحی کاشت شوند.کاشته شدن عمیق تر از این حد یکی از دلایل عدم گلدهی این گیاه است. یعنی اگر تمامی شرایط محیطی برای این گیاه مناسب است و گیاه برگهایی بسیار سالم و سرحال دارد اما گل تولید نمی کند به احتمال زیاد دلیل آن عمیق کاشته شدن آن است و باید در فصل پاییز نسبت به درآوردن گیاه و کاشت مجدد آن اقدام کرد.البته توجه داشته باشید که این عمق کاشت مربوط به گلهای پائونیا با شکل و فرم رویشی به صورت بوته است اما گیاهانی که به شکل درختچه رشد می کنند و بخصوص پیوندی نیز هستند با عمق متفاوت دیگری کاشت می کنند به نحوی که ناحیه پیوند حدود 15 سانتیمتر در زیر سطح خاک قرار میگیرد.

 هنگام کاشت این گیاه ، عمق حدود 5 سانتیمتری کافی است و سعی کنید که ریشه های گیاه را از حالت و شکل طبیعی که دارند خارج نکنید. اگر ریشه ها به شکل مستقیم قرار گرفته اند باید گودال کاشت عمیق تر در نظر گرفته شود تا ریشه ها به شکل مستقیم در خاک قرار گیرند اما باز هم باید فاصله 5 سانتیمتری جوانه ها از سطح خاک رعایت شود.

طریقه کاشت گیاهان پائونیا با فرم و شکل رشد درختچه ای با نمونه های بوته ای متفاوت است و در این گیاهان ریشه ها و در صورت پیوندی بودن گیاه، ناحیه پیوند در عمق حدود 15 سانتیمتری زیر سطح خاک قرار میگیرند.

به طور کل حدود 3-2 سال طول می کشد تا یک گیاه پائونیا به محل کاشت عادت کند و در آن مستقر شود در طی این مدت 3-2 سال صبور باشید و از آن به خوبی مراقبت کنید و عدم گلدهی و یا تولید گلهای ریز در طی این سالها نشانه عدم ضعف گیاه نیست بلکه فقط گیاه در حال استقرار در محیط جدید است. همچنین برای کوددهی می توان از زمانی که ارتفاع گیاهان نوع بوته ای به حدود 7-5 سانت رسید کوددهی را آغاز کرد و از فرمولی مانند 10-10-5 هر ماه یک مرتبه استفاده کرد. همچنین برخی از پرورش دهندگان که از مناسب بودن دیگر شرایط محیطی مطمئن هستند از فرمولهای قویتری همانند 20-20-10 استفاده می کنند اما باز هم کمتر بودن نیتروژن نسبت به فسفر و پتاسیم را رعایت می کنند. مصرف کودهایی که نیتروژن زیاد دارند و یا اصولا زیاده روی در کوددهی می تواند موجب کاهش گلدهی این گیاه شود. اگر دستیابی به فرمولهای فوق مشکل است می توان از فرمول 10-10-10 هر ماه یک مرتبه به شکل کامل و یا به صورت نصف غلظت استفاده کرد. همچنین بهتر است که در سال اول کاشت ، بخصوص اگر در مخلوط خاک از خاک برگ و یا کود بسیار پوسیده دامی استفاده شده است از مصرف کودهای شیمیایی صرفه نظر کرد زیرا گیاه جوان چندان نیازی به کودهای شیمیایی در سال اول رشد خود ندارد. به طور کل هنگام مصرف کودها مراقب باشید که کود را خیلی نزدیک ساقه های گیاه ندهید و فاصله ای در حدود 20-15 سانتیمتر را از ساقه های گیاه رعایت کنید تا به ریشه ها آسیب نرسد و همچنین محلول کود را به خاک خشک نیز ندهید چون می تواند موجب سوختگی ریشه ها شود نبابراین  ابتدا آبیاری کنید و سپس گیاه را کوددهی کنید.

تکثیر: روش متدوال تکثیر گیاه صدتومانی بخصوص انواع بوته ای آن تقسیم بوته است. گیاه باید حداقل 4-3 سال عمر داشته باشد و قطعات باید دارای حداقل سه چشم (جوانه) باشند تا رشد گیاه جوان به خوبی صورت گیرد. زمان مناسب در آوردن و تقسیم این گیاه در پاییز است. ابتدا برگهای گیاه را که به دلیل تغییر فصل کمی تغییر رنگ داده اند و نشان دهنده ورود گیاه به دوران استراحت است از سطح زمین کوتاه می کنیم. سپس گیاه را با خاک اطراف ریشه های آن در می آوریم. برای بیرون آورده توده ریشه، عمق حفر خاک را حدود 50-45 سانتیمتر در نظر بگیرید. تا جایی که امکان دارد و البته بدون آسیب رساندن به ریشه های گیاه سعی می کنیم تا خاک اطراف ریشه ها را تمیز کنیم. سپس با وسیله ای تیز نسبت به تقسیم توده ریشه گیاه اقدام می کنیم و هر قسمت را در مکان جدید مورد نظر می کاریم.

کاشت بذر نیز روش دیگر تکثیر این گیاهان است.بذرهای این گیاه در اوایل فصل پاییز می رسند البته توجه داشته باشید که تمامی انواع این گیاهان توانایی تولید بذر را ندارد  و همچنین گیاهان حاصل از بذر دقیقا شبیه گیاه مادری نمی شوند و ممکن است با آن بخصوص در اندازه و حتی رنگ گل متفاوت باشند. زمانی که سطح میوه ها شکاف خورد زمان مناسبی برای جمع آوری بذرها است. بهتر است بذرها را قبل از کاشتن به مدت دو روز خیس کرد. بذر این گیاه نیازمند دوره های خاصی از گرما و سرما است تا بتواند رشد کند . یعنی ابتدا به محیطی گرم  و سپس به محیطی سرد و مجددا به محیطی گرم نیاز دارد (دوره گرم-سرد-گرم) تا بتواند جوانه بزند و رشد کند. یعنی بعد از کاشت بذرها و بعد از اینکه ریشه ها به طول حدود 10-5 سانتیمتر رسید گیاهان جوان را به مدت 4-3 ماه در مکانی با دمای 9-7 درجه سانتیگراد نگهداری می شوند تا ساقه گیاه توانایی رشد بیابد . بعد از این مدت این گیاهان جوان را به مکانی گرم و روشن منتقل می کنند تا ساقه بلند شود و برگها بتوانند رشد کنند. به دلیل نیاز به چنین چرخه ای است که در طبیعت و بدون استفاده از سرمادهی مصنوعی ، ممکن است که جوانه زدن بذر  تا دو سال طول بکشد تا نیازهای خاص دمایی این گیاه برطرف شود و بتواند رشد کند. همچنین  گیاه حاصل از بذر نیز می تواند تا 10 سال طول بکشد تا گل بدهد.  

بذرها در مرحله تولید ریشه. بعد از گذران این مرحله باید بذرها را در مکانی سرد قرار دهیم تا نیاز سرمایی آنان برطرف شود و ساقه توانایی رشد و بلند شدن را بیابد.

 نمونه های درختچه‌ای این گیاه را معمولا با استفاده از روش پیوند زنی تکثیر می کنند. معمولا پایه مورد استفاده شیوه و شکل بوته ای دارد اما از گونه ‌ای فرم و شکل رویش درخت مانند دارد و گلهای درشتی تولید می شود ، پیوندک تهیه می شود و روی پایه ذکر شده عمل پیوند انجام می شود تا گیاهی بدست آید که علاوه بر کوتاهی قامت، گلهای درشتی نیز داشته باشد. قرار گیری پیوندک روی پایه را می توان به شیوه های مختلف انجام داد که متداولترین نمونه های آنرا در تصاویر زیر مشاهده می کنید. پیوندک را می توان از اواخرتابستان تا اوایل پاییز تهیه کرد. برای تهیه پیوندک ساقه ای را انتخاب کنید که جوانه های جانبی و انتهایی داشته باشد. جوانه انتهایی و برگها حذف می‌شوند و جوانه جانبی باقی می ماند. پایه نیز از قسمتی از  ریشه گیاهان دو ساله به طول حدود 17-12 سانتیمتر تهیه می شود. باید جوانه های (چشمهای ) موجود روی این قطعه ریشه را تماما حذف کرد.یکی از روشهای پیوند ، پیوند جانبی است . یعنی در قسمت کناری پیوندک و پایه برشهایی تهیه می شود (همانند تصویر ) و دو ناحیه برش خورده بر روی هم قرار میگیرند به نحوی که نواحی لایه زاینده (یا اصطلاحا مغز چوبها) روی هم قرار گیرد.  بعد از عمل پیوند ، آنها را می توان در سینی به عمق 10 سانتیمتر و در میان شن مرطوب قرار داد. ضخامت شنها روی این قطعات باید در حدود 3-2 سانتیمتر باشد. سینها را به مدت 7-6 روز در مکانی با دمای 32 درجه قرار می دهیم.  توجه داشته باشید زمانی که گیاه پیوندی کاشته می شود، محل پیوند در حدود 15 سانتیمتر در زیر سطح خاک قرار میگیرد . این عمق کاشت گیاه پیوندی را تشویق می کند که روی سیستم ریشه پایه (یعنی گیاهی که فرم و شکل رشد بوته ای شکل دارد) رشد کند.

قطعاتی از ساقه گیاهان که به عنوان پیوندک استفاده می شود. به حذف جوانه های انتهایی و برگها و همچنین باقی ماندن جوانه های جانبی (واقع در محور برگهای حذف شده ) دقت کنید.

یکی از روشهای پیوند زنی این گیاه. تصویر شماره یک پیوندک ، شماره دو پایه(که از ریشه گیاه مورد نظر تهیه می شود)، شماره سه و چهار نحوه قرار گیری پیوندک بر روی پایه و در تصویر شماره پنج پیچیدن نواری به دور پایه به منظور ثابت نگهداشتن پیوندک است. این یکی از روشهای پیوند زنی این گیاه است و امکان استفاده از روشهای دیگر نیز وجود دارد.

هرس: برای اینکه گیاه قامتی بلندتر بیابد می توان شاخسار جانبی گیاه را قطع و کوتاه کرد تا ساقه های اصلی بلندتر شوند. با دادن گل ساقه های گیاه سنگین می شوند و احتمال خم شدن و شکستگی آنان وجود دارد بنابراین بهتر است که از قیمهای مناسب برای حمایت ساقه های گیاه استفاده کرد.

در مورد نمونه هایی که فرم رشد بوته ای دارند باید با رسیدن فصل پاییز ساقه های گیاه کوتاه می شوند به نحوی که حدود 10-7 سانتیمتر از آنها باقی بمانند. باقی ماندن ساقه های گیاه در طی فصل زمستان یکی از دلایل شیوع بیماری های قارچی در این گیاه است. با فرارسیدن بهار مجددا گیاه از سطح خاک جوانه می زند و سبز می کند.

در انواع بوته ای این گیاه ، با آمدن فصل بهار ساقه های جدید از سطح خاک شروع به رشد می کنند و رنگ این ساقه های جوان قرمز-ارغوانی است.

انواع درختچه ای این گیاه نیازی به قطع شاخه ها از سطح زمین ندارند ندارند. برای این گیاهان لازم است که در طی فصل گلدهی، نسبت به حذف گلهای پژمرده اقدام کرد.گل را فقط با دمگل آن جدا کنید و لزومی به کوتاه کردن تمامی ساقه نیست. اگر لازم است تا ساقه ای از انواع درختچه ای این گیاه قطع کنید، بلافاصله بعد از اتمام فصل گلدهی گیاه بهترین زمان برای انجام این کار است و اگر از نظر زمانی در این کار تاخیر کنید، میزان گلدهی سال بعد بسیار کاسته می شود. همچنین در هنگام قطع ساقه های نمونه های درختچه ای ، هرگز بیش از 30 ٪ کل شاخسار گیاه را قطع نکنید زیرا احتمال شوکه شدن گیاه وجود دارد.

یکی دیگر از اعمال هرس این گیاه حذف جوانه است. اگر که بخواهیم گل موجود در انتهای ساقه بزرگتر شود سایر گلهای موجود بر روی همان ساقه را زمانی که بسیار کوچک (مثلا اندازه یک نخود) هستند باید به آهستگی و با ملایمت از ساقه حذف کنیم. توجه کنید که فقط جوانه حذف می شود و به برگها نباید آسیب برسد. بعد از جدا کردن جوانه ها ممکن است شیره ای رقیق بی رنگ و همچنین شیرین از ناحیه جدا سازی جوانه بیرون بیاید. این شیره می تواند مورچه ها را به سمت خود جلب کند که البته خطری برای گیاه ندارد.

آفات و بیماری : از آفات این گیاه می توان به شته ،تریپس، شپشک های گیاهی ، کنه تارعنکبوتی و مورچه ها اشاره کرد. دلیل جذب مورچه به خصوص به غنچه های این گیاه ، وجود شیره شفاف و شیرین بر روی غنچه ها است . ترشح این شیره در مراحل اولیه رشد غنچه های این گیاه طبیعی است اما اگر جمعیت مورچه ها بیش از اندازه شود ممکن است موجب انتقال برخی دیگر از بیماری ها بخصوص بیماری های قارچی از سایر گیاهان به گیاهان پائونیا شوند.از جمله بیماری های قارچی این گیاه می توان به سفیدک پودری و بوترتیس اشاره کرد. بیماری های قارچی بخصوص در شرایطی که محیط رشد این گیاه بیش از اندازه سایه باشد، در آبیاری گیاه زیاده روی شود، بوته ها بسیار متراکم در کنار هم کاشته شوند به شکلی که تهویه هوا با مشکل انجام شود، عمق کاشت زیاد باشد و برگسار در طی آبیاری بخصوص در نزدیک شب هنگام خیس و مرطوب شوند شیوع می یابند.