معرفی بیماری گیاهی-سفیدک پودریPowdery mildew

سفیدک پودری بیماری قارچی است که طیف گسترده ای از گیاهان را گرفتار می سازد. این بیماری توسط قارچهای مختلفی که به راسته Erysiphales تعلق دارند ایجاد می شود. سفیدک پودری را به دلیل ایجاد قشری سفید رنگ بر روی قسمتهای مختلف گیاهان بخصوص برگها و ساقه به راحتی می توان تشخیص داد . برگهای قسمت پایین گیاه معمولا (البته نه همیشه) بیش از برگهای موجود در قسمت بالای گیاه آلوده می شوند. با پیشرفت بیماری لکه های سفید رنگ بزرگتر می شوند و انبوهی از اسپورها که عامل انتشار این بیماری هستند تولید شده و موجب گسترش بیماری می شوند. 

علائم بیماری

اگر جه انواع مختلفی از قارچ این بیماری را ایجاد می کنند اما علائم فعالیت آنان بسیار شبیه به هم است. این بیماری منجر به ظهور نواحی پودر مانند به رنگ سفید الی خاکستری بر روی قسمتهای مختلف گیاه بخصوص نواحی رویین برگ، ساقه های جوان، جوانه ها و میوه های جوان گیاه می شود. در مورد برگها احتمال زرد شدن قسمتهایی از زیر برگ نیز وجود دارد که این مسئله را میتوانید در تصاویر موجود در انتهای مطلب(تصویر مربوط به نخود شیرین) مشاهده کنید. گاهی با پیشرفت بیماری نواحی اطراف قسمتهای آلوده تغییر رنگ می دهند و معمولا تبدیل به نواحی زرد رنگ و یا قهوه ای رنگ با حاشیه ای زرد رنگ می شوند . با پیشرفت بیماری احتمال پیوستن نواحی آلوده و ریزش برگهایی که آلودگی شدید دارند نیز وجود دارد. در واقع با پیشرفت بیماری و عدم مبارزه با آنان نه تنها قسمتهای آلوده گسترده تر می شوند بلکه ضخامت لایه سفید رنگ نیز بیشتر می شود به نحوی که ناحیه آلوده کاملا سفید رنگ به نظر می رسد.

میزان آسیب بیماری

اینکه بیماری به چه میزان آسیب وارد کند بستگی به حساسیت گیاه، سن گیاه و شرایط محیطی دارد. اصولا برخی از گیاهان در مقایسه با دیگر گیاهان حساستر به این بیماری هستند زودتر به آن دچار می شوند. از طرفی شرایط گیاه نیز در میزان شیوع این بیماری موثر است یعنی هر قدر که گیاه قویتر و از وضعیت رویشی بهتری برخوردار باشد سرعت گسترش بیماری نیز آهسته تر است اما هر مقدار که گیاه ضعیف تر باشد بیماری سریعتر آنرا از پای در می آورد . وجود شرایط مساعد محیطی بخصوص از نظر دما و رطوبت به پیشرفت بیماری کمک می کند. مثلا رطوبت بالای محیط در طی شب، رطوبت پایین محیط در طی روز، دمای 22-27 درجه سانتیگراد، تراکم بیش از اندازه گیاهان و تهویه کم هوا از جمله شرایطی هستند که به شیوع این بیماری کمک می کنند. جالب اینجا است که هر مقدار دمای محیط افزایش یابد رشد این بیماری کاهش می یابد مثلا در دمای 32 درجه سانیتگراد رشد این بیماری کند می شود و در دمای 38 درجه سانتیگراد اصلا از بین می رود.

 کنترل

برای کنترل این بیماری باید بدانیم که تنها راه حل شیمایی نیست که این بیماری را محدود می کند. بلکه باید به گیاه و شرایط رویشی آن نیز توجه کرد. همانطور که اشاره شد برخی از انواع گیاه مقاومتر از انواع دیگر است. مثلا فرض کنید که می خواهید در قسمتی از باغچه یا باغ خود گلهای رز را به شکل گروهی بکارید. در این صورت بهتر است از ارقامی استفاده کنید که نسبت به شیوع این بیماری مقاوم باشند. زیرا تراکم کاشت می تواند منجر به عدم تهویه مناسب و شیوع گسترده بیماری شود که در چنین مواقعی مقاومت ذاتی گیاه تا حدود زیادی به کنترل شیوع بیماری کمک می کند. از طرفی هر مقدار که محیط رویش گیاه مساعدتر باشد و هر مقدار که نیازهای محیطی آن بهتر برطرف شوند گیاهی قویتر خواهیم داشت که مقاومت بیشتری در برابر بیماری خواهد داشت. همچین بهتر است که از مصرف کودهای نیتروژنه در اواخر فصل تابستان صرف نظر کنیم. این کودها رویش ساقه های جدید و جوان را که نسبت به ساقه های بالغ از محتوی آب بیشتری نیز برخوردار هستند تحریک می کند. این ساقه ها به عامل این بیماری حساسیت بیشتری نسبت به ساقه های جوان دارند. بهترین زمان آبیاری گیاهان در طی روز است زیرا رطوبت موجود بر روی برگسار گیاه تا فرا رسیدن شب کاهش می یابد. وجود رطوبت در اطراف برگهای گیاه به همراه دمای خنک تر شبانه از جمله شرایط مناسب گسترش این بیماری است. رعایت فاصله کاشت به منظور گردش مناسب هوا و انجام عمل تهویه نیز از جمله مسائلی است که به کاهش سرعت شیوع این بیماری کمک می کند. قسمتهای آلوده گیاه را اگر بتوانید حذف کنید به کاهش خطر شیوع این بیماری کمک خواهید کرد. البته توجه داشته باشید که قسمتهای حذف شده را حتما دور بریزید و در محیط گیاهان آنها را باقی نگذارید.

این بیماری را می توان با کاربرد سموم شیمیایی که با نام عمومی قارچکش شناخته می شوند نیز کنترل کرد. سموم متنوعی برای از بین بردن این بیماری وجود دارد. البته توجه کنید که اصولا برخی از سموم بر روی برخی از گیاهان نتایج بهتری در مقایسه با سایر سموم دارند و همچنین مصرف 3-2 مرتبه سم به فاصله 14-7 روز به کنترل بهتر این بیماری کمک می کند. با این وجود در محیط خانه و برای گیاهان خانگی و بخصوص گلدانی خود بهتر است قبل از مصرف مجدد سم گیاه خود را بازرسی کنید و اگر نشانه هایی مبنی بر وجود بیماری مشاهده نکردید از مصرف سم نیز خودداری کنید. به یاد داشته باشید که سم، سم است! هر مقدار که آن را با حساب و کتاب مصرف کنیم باز هم آثار سوء خود را بر محیط اطراف ما خواهد گذاشت. از جمله موادی که برای کنترل این بیماری مصرف می شود می توان به این موارد اشاره کرد.

Triflumizole,Triforine,Propiconazole,Triadimefon,Myclobutanil,Piperalin,Azoxytrobin,Kresoxim-methyl,Pyraclostrobin,Trifloxystrobin,Fludioxonil,Chlorothalonil,Copper sulfate,Copper hydroxide,Mancozeb,Potassium bicarbonate,Sulfur,Copper+mancozeb,Thiophanate-methyle, Thiophanate methyl+chlorothalonil,Thiophanate methyl+mancozeb,Bordeaux mixture(copper sulfate+hydrate lime),Difenoconazole, Tebuconazole,Triticonazole

همانطور که در لیست فوق مشاهده می کنید سموم مختلفی را می توان برای مبارزه با این بیماری استفاده کرد. اما اثرات جانبی هر سم نسبت به دیگری می تواند کاملا متفاوت باشد و برخی از آنان عوارض کمتری (مثلا اثر بر روی سایر موجودات زنده همانند زنبورهای عسل و ماهی ها و ...) داشته  باشند. بنابراین قبل از مصرف حتما برچسب سم را مطالعه کنید تا علاوه بر این مورد از مواردی دیگر همانند میزان سمیت برای میحط اطراف و یا غلظت مناسب مصرف نیز اطلاع پیدا کنید. یادآوری می کنم که غلظت سم را همانگونه که کارخانه سازنده توصیه کرده است بکار برید . تصور نکنید با مصرف سم غلیظ تر به گیاه خود و کنترل بیماری کمک خواهید کرد. با این کار نه تنها به شکل 100٪ موجب آلودگی محیط اطرافتان خواهید شد بلکه ممکن است به گیاهتان نیز آسیب برسد و دچار سوختگی بافت و حتی مرگ شود. همچنین هنگام مصرف سموم موارد ایمنی همانند استفاده از کلاه، دستکش، عینک محافظ، لباس آستین بلند و ماسک را فراموش نکنید.

درمانهای خانگی 

برخی از مواد طبیعی (ارگانیک) وجود دارند که در محیط منزل می توان با استفاده از آن فعالیت بیماری سفیدک قارچی را محدود کرد. البته این مواد نسبت به مواد شیمیایی و سموم نیاز به مصرف بیشتری دارند تا بتوانند پیشرفت بیماری را تحت کنترل خود در بیاروند. بهترین راه این است که هر هفته گیاهان خود را برای یافتن نشانه های این بیماری کنترل کنید و در صورت لزوم از مواد ارگانیک استفاده کنید. بنابراین اگر در مورد قارچکشهای شیمیایی گفته می شود که برای 3-2 مرتبه به فاصله  14-7 روز یکبار باید از سم استفاده کرد تا به میزان قابل اطمینانی بتوان این بیماری را از بین برد‘ در مورد مواد ارگانیک شاید لازم باشد که هر هفته از این مواد استفاده کرد. فاصله استفاده از این مواد بستگی به عکس العمل عامل بیماری به مواد استفاده شده  و همچنین نوع گیاه و شرایط محیطی دارد. توجه داشته باشید که قارچهای مختلفی بیماری سفیدک پودری را ایجاد می کنند. بنابراین عکس العمل آنان در برابر یک نوع ماده ارگانیک می تواند متفاوت باشد. همچنین شاید  در مورد یک گیاه و با توجه به شرایط محیطی 2-1 مرتبه استفاده از این مواد کافی باشد و در مورد گیاهی دیگر در شرایط محیطی دیگر لازم باشد تا مدتی هر هفته از مواد ارگانیک جهت مبارزه با این مشکل استفاده کرد. در ادامه درمانهای خانگی و مواد ارگانیکی که اثر مثبت آنان در کنترل و محدودسازی بیماری سفیدک پودری اثبات شده است را مشاهده می‌کنید.

 شیر

جدیدترین ماده ای است که اثرات آن بر روی برخی از عوامل قارچی ایجاد کننده بیماری سفیدک پودری (همانند قارچهایی که بر روی گلهای رز و یا برخی از ارقام انگور سفیدک پودری ایجاد می کنند ) مطرح شده است. محققان استرالیایی دریافته اند که محلول شیر با غلظت 10% می تواند به خوبی برخی از قارچکشهای شیمیایی و همچنین گوگرد در کنترل این بیماری بر روی رز و برخی ارقام انگور عملکرد داشته باشد. البته احتمال ایجاد مقاومت عامل قارچ در برابر این روش و بی اثر شدن این ماده وجود دارد. به هر حال برای بیشترین اثربخشی، مصرف این محلول هفته ای یک مرتبه به شکل اسپری و غبارپاشی بر روی برگسار گیاهان توصیه شده است. اما برای جلوگیری از ایجاد مقاومت هر چند وقت یکبار باید از موادی دیگر جهت مبارزه با قارچها استفاده شود(مثلا دیگر مواد ارگانیک و یا قارچکشهای شیمیایی مناسب).

جوش شیرین

بی کربنات سیدم یا جوش شیرین در واقع در کیک پزی کاربرد دارد اما علیه سفیدک پودری نیز می توان آنرا بکاربرد . به نظر می رسد که این ماده به گیاه کمک می کند تا موادی ترشح کند که بر ضد عاملین بیماری سفیدک پودری است. البته این ماده زمانی موثر است که با نوعی روغن باغبانی مخلوط و استفاده شود. اگر بخواهید این مخلوط را خودتان تهیه کنید روش بدین صورت است که برای هر گالن (برابر با 3.7 لیتر آب) حدود یک قاشق غذاخوری جوش شیرین و 2.5 قاشق غذاخوری روغن  باغبانی سافتده شود. بدین ترتیب محلولی با غلظت 0.5٪ بی کربنات ساخته می شود. این محلول بر روی عامل قارچی سفید پودری گلهای رز تا کنون موثر تشخیص داده شده است. شاید برای گیاهان دیگر باید غلظت را افزایش داد. اما از یاد نبرید که اگر این کار را می خواهید انجام دهید اول بر روی تعدادی گیاه محدود امتحان و بعد از بدست آوردن نتیجه آن را بر روی سایر گیاهان استفاده کنید. اصولا اسپری کردن این مخلول هر هفته باید انجام شود همچنین اگرچه این محلول بر روی برگسار گیاه اسپری می شود اما به هر حال مقداری از آن بر روی خاک نیز ریخته شده و به درون خاک نفوذ می کند. وجود این ماده بخصوص در خاکهایی که از مقدار آبیاری کمتری برخوردار هستند می تواند موجب عدم جذب و کمبود عناصری مانند کلسیم، منیزیم و آهن در گیاه شود.

سیر

برای تهیه محلول سیر باید دو عدد سیر تازه (بوته سیر که سبزی فروشیها به فروش می رسانند) تهیه کرد و آنرا با حدود یک لیتر آب و چند قطره صابون مایع در مخلوط کن ، مخلوط نمود تا به خوبی له شود. این مخلوط از صافی رد می شود تا مایعی یکدست بدست آید و بعد با ده برابر حجمش با آب رقیق می شود. یعنی محلولی با نسبت 1:10 بدست می آید. چنین محلولی در واقع حاوی 50-25 قسمت در میلیون ماده موثر آلیسین allicine است که به منجر ب کاهش جوانه زنی هاگهای عامل سفیدک پودری می شود. البته در شرایطی که این بیماری بسیار فعال است ppm500-300 از این ماده مورد نیاز است.

دارچین

دارچین تا حدود 70-50٪ بر روی بیماری سفیدک پودری میتواند موثر باشد. بنابراین می توان آنرا در بین سایر مواد ارگانیک بکار برد یعنی هر چند وقت یکبار از آن استفاده کرد تا علاوه بر تاثیری که در جلوگیری از پیشرفت بیماری دارد، در برنامه مبارزه ارگانیک علیه بیماری سفید پودری نیز تنوعی ایجاد شود زیرا اگر برای مدت زمان طولانی فقط از یک ماده استفاده کنیم، احتمال ایجاد مقاومت عامل قارچی بیماری سفید پودری در برابر ماده مصرف شده وجود دارد بنابراین بهتر است که هر چند وقت یکبار از ماده ای متفاوت استفاده شود. برای آماده سازی محلول دارچین ابتدا باید آب را جوش آورد سپس آب را از روی حرارت برداشت و حدود 30 گرم دارچین(چوب دارچین بهتر است) را در 0.75 لیتر (سه چهارم لیتر) آب ریخت. اجازه دهید که این مایع در دمای اتاق خنک شود. سپس به میزان یک چهارم لیتر الکل طبی(الکل 70٪ به بالا) به محلول اضافه کنید. محلول را صاف کنید و این محلول اکنون برای اسپری کردن آماده است.

روغن های گیاهی

برخی از روغنهای گیاهی همانند روغن کانولا را می توان بر ضد این بیماری استفاده کرد. برای این کار باید 3-2.5 قاشق از روغن را در یک گالن(3.7 لیتر )آب به همراه یک چهارم قاشق صابون مایع حل کرد  و بر روی برگها اسپری کرد البته روغن در آب دو فاز جداگانه را شکل می دهند بنابراین قبل از مصرف باید به خوبی محلول تکان داده شود و بعد به سرعت بر روی برگها اسپری شود. روغن تهیه شده از درخت چریش Azadirachta indica که با نام Neem oil شناخته می شود نیز بر روی این بیماری موثر است . برای تهیه مخلوط مناسب می توان به میزان 2.5 قاشق از این روغن را در یک گالن(3.7 لیتر) آب ریخت و آنرا تکان داد و بلافاصله بر روی برگسار گیاه اسپری کرد البته تکرار این عمل هر 14-7 روز یکبار می تواند در کاهش فعالیت بیماری سفیدک پودری موثر باشد