معرفی گیاه - بید مجنون Weeping willow

درخت بید مجنون Salix babylonica به جنس  salix و خانواده  salicaceae  تعلق دارد و بومی نواحی شمالی چین است. در جنس salix در حدود 400 گونه درخت شناسایی شده اند که در زبان فارسی به شکل عمومی با نام بید خوانده می‌شوند و در بین آنان درخت بید مجنون به دلیل شاخسار کمانی و آویخته  بسیار زیبایی که دارد به شکل  خاص مورد توجه قرار گرفته است. تکان خوردن ساقه های آویخته و سبک وزن این گیاه با وزش باد یکی از زیباترین مناظر را در طبیعت ایجاد می‌کند.

درخت بید مجنون گیاهی با قامت متوسط الی بزرگ است که در موطن خود حدود 25-20 متر ارتفاع می ‌یابد البته در دیگر مناطق و تحت شرایطی بجز زادگاه خود معمولا حدود 12-9 متر می‌شود.  تاج آن نیز از نظر افقی در حدود 12 متر فضا اشغال کند. بنابراین این گیاه مناسب فضاهای بزرگ است. برگهای این گیاه 16-4  سانتیمتر طول دارند و در پاییز قبل از اینکه خزان کنند زرد رنگ می شوند. گل آذین (مجموع گلها) سنبله ای شکل آن  در بهار ظاهر می شود و تقریبا زرد رنگ اما غیر قابل توجه هستند. البته درخت بید مجنون گیاهی دو پایه است یعنی گلهای نر و ماده آن بر روی دو پایه جدا گانه شکل میگیرند. بنابراین برای تشکیل شدن بذرها به هر دو پایه نر و ماده نیاز است.ریشه‌های بید مجنون رشدی سریع دارد و در مدت زمان کوتاهی در فضایی گسترده انتشار می‌یابد  و از آنجایی که این گیاه بسیار به رطوبت علاقه دارد و ریشه هایش همواره در جستجوی آب هستند نباید آنرا  در نزدیکی چاه های آب و یا لوله های فاضلاب و زیرساختهایی از این قبیل کشت کرد زیرا می توانند موجب آسیب رساندن به ساختار و بدنه آنها شوند. نام انگلیسی بید مجنون weeping willow و Babylon willow  است. متاسفانه گیاه بید مجنون از جمله درختانی با عمر کوتاه و در حدود 75-40 سال است. 

نیازهای محیطی

آبیاری: درخت بید مجنون گیاهی رطوبت دوست است و از وجود رطوبت در خاک پای خود استقبال می کند اما از طرف تا حدودی نسبت به خشکی خاک مقاوم هستند. گیاهان بزرگ و استقرار یافته سیستم ریشه های گسترده ای دارند که می توانند با کمک آنها آب مورد نیاز خود را تهیه کنند و آبیاری آنها زمانی لزوم دارد که یا هوا بسیار گرم باشد و یا به دلیل کمبود بارندگی خاک بیش از حد تحمل آن خشک شده باشد. دوره های طولانی خشکی می تواندموجب بروز نوک و حاشیه قهوه ای رنگ در برگها و ریزش آنان شود. در مورد گیاهان جوان بهتر است که در طی 4-3 سال اولیه زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شده بود نسبت به آبیاری آن اقدام کرد تا به رشد آن کمک شود. همچنین هنگام آبیاری باید مقداری آب استفاده کرد که به شکل عمقی خاک را خیس کند تا ریشه ها به عمق نیز تشویق شوند به عمق خاک گسترش یابند. مثلا با گذاشتن شلنگ آب به مدت 20 دقیقه در پای گیاه می توان از نفوذ آب به عمق خاک اطمینان حاصل کرد. از طرفی ماندگاری و خیس بودن خاک اطراف ریشه ها موجب زردی و ریزیش برگها می شود. این مسئله بخصوص در مورد درختان بید مجنون که ریشه های آنان  لوله های فضلاب راه پیدا کرده اند مشاهده می شود و به نظر می رسد وجود گازهای سمی که در لوله های فاضلاب تولید می شود عالم این مسئله است. چنین مشکلی حتی می تواند موجب خشکیدن و از بین رفتن گیاه شود.

نور: درخت مجنون به مکانی با نور کامل یعنی حداقل 8-6 ساعت آفتاب مستقیم نیاز دارد. نور کم محیط از جمله دلایل پریدگی رنگ برگها، زیاد شدن فاصله برگها بر روی ساقه از یکدیگر و شیوع بیماری های قارچی است.

دما : درختان بید مجنون بیشتر به سرمای هوا در زمستان حساس هستند تا گرمای هوا در تابستان. این درختان در مناطقی که سرمای هوای زمستان حداکثر تا 17- درجه است می توانند زنده بمانند و از بین نروند اما دماهای سردتر موجب سرمازدگی و از بین رفتن تمامی درخت خواهد شد.  سرمای بیش از حد کاهی می تواند شکافهایی عمودی بر روی تنه اصلی گیاه ایجاد کند.  همچنین درمکانهایی که زمستان کمتر از 4 درجه نمی شود امکان نگهداری این درخت هست اما باید در طی زمستان نیز آنرا آبیاری کرد.

خاک: این گیاه طیف مختلفی از خاک را تحمل می کند و اگر قصد کاشتن این گیاه را داشته باشیم بهتر است که ابتدا خاک محل کاشت را با کود پوسیده گاوی مخلوط کنیم و نیازی به اضافه کردن ماده دیگری نیست. کوددهی به این گیاه چندان ضروری نیست. اگر هنگام کاشت نهال این گیاه ، خاک را به خوبی با کود دامی پوسیده مخلوط کرده باشیم(از نظر حجمی کود حدود نیمی از گودال کاشت را به خود اختصاص دهد البته این مقدار کود باید با خاک مخلوط شود و بعد از گودال ریخته شود)، تا حدود 3-2 سال نیازی به کوددهی نیست . در مورد گیاهان بزرگ نیز می توان هر سال و یا هر دو سال یکبار و با شروع فصل بهار ، کود دامی به ضخامت 10-5 سانتیمتر را بر روی خاک اطراف گیاه پخش کرد و آنرا با خاک تا عمق حدود 30-20 سانتیمتر مخلوط کرد. اگر قصد مخلوط کردن کود را با خاک دارید بهتر است که برای جلوگیری از آسیب به ریشه های  گیاه ، این کار را در خارج از سایه انداز انجام دهید زیرا بیشترین حجم ریشه های سطحی گیاه در قسمت سایه انداز آن (زیر تاج گیاه) است. در صورت تمایل به استفاده از کودهای شیمیایی می توان از کودهایی با نسبت 4-6-10(همانندکودی با فرمول 8-12-20)  در طی فصل رشد و بخصوص 8-6 هفته بعد از شروع رشد یعنی در اواسط بهار استفاده کرد. این کود برای درخت جوان 2-1 ساله مناسب است و درختان بزرگتر را بهتر است که از فرمول 10-10-5 و یا 10-10-10 استفاده کرد. کوددهی سالی یک مرتبه و آنهم در اوایل بهار لازم است و در طی سال لزومی برای کوددهی گیاه نیست.

تکثیر:این گیاه را می توان با استفاده از قلمه چوب نرم (چوب سبز) در بهار و تابستان و همچنین قلمه چوب سخت (چوب رسیده) در اواخر پاییز / اوایل زمستان تکثیر کرد.در مورد قلمه چوب نرم طول قلمه می تواند 90-45 سانتیمتر با قطری به اندازه حدود 2-1.5 سانتیمتر باشد البته بهترین نتیجه با قطر 5-3 سانتیمتر بدست می آید . بجز قسمت انتهایی قلمه، جوانه و یا برگهای موجود در قسمتهای پایینی قطع می شوند. در مورد قلمه تهیه شده از چوب سخت ، طول قلمه در حدود 30 سانتیمتر است. قلمه ها را می توان به شکل افقی در میان شن مرطوب قرار داد و در سراسر فصل زمستان آنها را در مکانی سرد اما به دور از خطر یخزدگی نگهداری کرد. با فرارسیدن بهار می توان قلمه ها را کاشت. توجه کنید که برای هر دو نوع قلمه(چوب نرم و چوب سخت) ، طول کوتاه تر را نیز می توان در نظر گرفت اما باید حداقل دو جوانه بر روی طول قلمه وجود داشته باشد. برای کاشت قلمه ها می‌توان از مخلوط خاک برگ+خاک معمولی استفاده کرد. عمق مکان کاشت باید حداقل به اندازه تمام طول قلمه ها باشد البته تمامی قلمه به درون خاک فرو نمی رود و حدود یک سوم آن بیرون از خاک باقی می‌ماند و دو سوم آن در خاک کاشته می‌شود. به طور کل مکان نگهداری قلمه ها باید روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب باشد و همچنین نباید اجازه دهیم که بستر کاشت قلمه ها خشک شود. ریشه‌زایی قلمه ها در حدود 3-2 هفته طول می کشد و زمانی که برگهای سبز و جوان بر روی قلمه ها شروع به رویش کرد میتوان نسبت به جابجایی قلمه ها اقدام کرد. البته در رابطه با انتقال به فضای باز بهتر است که قلمه ها را پس از ریشه دهی به گلدان منتقل کرد و انها را در طی زمستان در مکانی سرد نگهداشت تا از خطر یخبندان زمستانی در امان باشند و انتهای زمستان /اوایل بهار نسبت به کاشت آنان در مکان اصلی در فضای باز اقدام کرد.

هرس: زمانی که گیاه جوان است نیازی به هرس نیست اما به طور کل این درخت را باید طوری تربیت کرد که تنها یک تنه اصلی داشته باشد تا زیبایی آن نمایان شود. بنابراین  اگر متوجه رشد دو یا سه شاخه اصلی شدید ، آن را که در مرکز گیاه قرار دارد و به شکل مستقیم رشد می کند ، باقی بگذارید و دیگران را نیز حذف کنید. همچنین پاجوشهای این گیاه را باید مرتبا حذف کرد. در مورد درختانی که کمی بزرگتر شده اند اگر فضای کافی در اختیارتان است نیازی به انجام عمل هرس نیست مگر قطع و حذف شاخه های آسیب دیده و یا آفت زده . توجه داشته باشید که با رشد گیاه و بلندتر شدن آن، ساقه های آن که در قسمت پایین قرار دارند و عمر خود را کرده اند در نهایت خشک شده و از درخت می‌افتند.  بنابراین نیازی به کوتاه کردن یا حذف آنها نیست. اما اگر فضا نسبتا برای این گیاه کوچک است به نحوی که ساقه های آن با دیگر گیاهان تداخل می کند می توان در اواخز زمستان/اوایل بهار نسبت به کوتاه کردن و قطع برخی از ساقه های آن اقدام کرد و در هنگام هرس نباید بیش از 30 درصد از حجم کل شاخسار را از گیاه جدا کرد. اما به طور کل کاشت این گیاه در فضاهای کوچک توصیه نمی شود و بهتر است در مکانهایی مناسب کاشته شود تا علاوه بر رشد مناسب، تمامی زیبایی گیاه به چشم آید.

توجه: هرس درختان بید مجنون پیوندی لازم است. زیرا بر خلاف بید مجنون طبیعی ، که تاجی چتری شکل دارد و برای حفظ فرم و شکل تاج خود نیازمند هرس نیست، درختان بید مجنون پیوندی اگر هرس نشوند در نهایت زیبایی تاج خود را از دست می دهند.در مورد این درختان ، ساقه هایی که خارج از شکل اصلی تاج رشد کرده اند و نامناسب هستند را می توان به خوبی و تا محل پیوند (محل اتصال ساقه به تنه اصلی) کوتاه کرد.

آفات و بیماری: از آفات این گیاه می توان به لاروهای بید، شته ، شپشک و کنه تار عنکبوتی اشاره کرد. در بیماری پوسیدگی ریشه ، ریشه های درخت که در نزدیکی تنه قرار دارند ته مایه ای از رنگ قرمز نشان می دهند. ریشه ها به تدریج می پوسند و استحکام و اتصال درخت به زمین به تدریج کاهش می یابد و امکان سقوط درختان بزرگ وجود دارد. یکی از بیماری های این گیاه ، قانقاریای سیاه است که موجب ایجاد لکه‌هایی قهوه ای-سیاه رنگ بر روی برگها و همچنین نواحی سفید رنگ با دایره های سیاه رنگ بر روی ساقه ها و تنه می شود.  بیماری scab  مشکلی است که در طی آن در قسمت زیرین  برگهای گیاه نواحی سبز زیتونی رنگ شکل می گیرد. بیماری قارچی انتراکنوز می‌تواند موحب زرد شدن و ریزش برگهای این گیاه در مقطعی از سال بخصوص در اواسط /اواخر بهار شود و سپس مجددا برگهای تازه و سالم ظاهرا  رشد کنند اما تا با بیماری مبارزه نشود(که البته مبارزه با آن تا حدودی مشکل است)  مرتبا تکرار می شود. بیماری زنگ موجب ظهور لکه های نارنجی رنگ بخصوص در پشت برگها و بیماری سفیدک پودری نیز موجب ایجاد نواحی سفید رنگ بر روی برگها خواهد شد.