معرفی گیاه- بداغ Snowball tree

گیاه بداغ Viburnum opulus به خانواده Adoxaceae تعلق دارد و بومی قاره اروپا نواحی شمالی قاره آفریقا و قسمت مرکزی قاره آسیا است. گیاه بداغ بوته ای خزان پذیر به ارتفاع حداکثر 5-4 متر است و برگهایی سه قسمتی با طول و عرض 10-5 سانتیمتر دارد . قسمت زیبای این گیاه گلهای سفید رنگ آن است که به شکل مجموعه‌ای کروی شکل ظاهر می‌شوند که ابتدا سبز کم رنگ هستند اما به تدریج سفید رنگ می‌شوند.

گلهای بارور به قطر 11-4 سانتیمتر در قسمت مرکزی و بالای این مجموعه قرار دارد و گلهایی با قطر 2 سانتیمتر که در قسمت محیطی و اطراف این مجموعه هستند عقیم و نابارور هستند. گلها در ابتدای تابستان شکوفا می شوند و میوه های گرد و قرمز رنگ آن به قطر 10 میلیمتر در فصل پاییز شکل می گیرند. این گیاه در زبان انگلیسی با نامهای water elder, cramp bark, snowball tree, european cranberry bushشناخته می‌شود.

توجه : در علم طبقه بندی گیاهان، بداغ قبلا در خانواده Caprifoliaceae قرار داده می شد.

شرایط محیطی

آبیاری: گیاه بداغ در صورت آبیاری منظم و مرتب بخصوص در طی روزهای گرم عملکرد بهتری خواهد داشت یعنی می بایست زمانی که سطح خاک تقریبا خشک شده بود نسبت به آبیاری آن اقدام کرد. اگرچه این گیاه خاکهای مرطوب را نیز تحمل می کند اما خیس بودن همیشگی خاک موجب زردی برگها و ریزش آنان و پژمردگی گیاه خواهد شد. خشکی کشیدن بخصوص در گیاهان جوان و یا زمانی که هوا نیز گرم است و تابش نور مستقیم آفتاب نیز وجود دارد موجب سوختگی نوک و حاشیه برگها و خشکیدگی برگها به خصوص در برگهای جوان و در نهایت پژمردگی گیاه می شود.

نور: بداغ را می توان در مکانهایی با آفتاب کامل تا نیمه سایه (حداقل 5-4 ساعت آفتاب مستقیم) کشت کرد. مکانهایی که بیش از اندازه سایه هستند و از نور مستقیم آفتاب برخوردار نیستند موجب عدم گلدهی و یا گلدهی بسیار اندک، کوچک شدن گلها و بلند و باریک شدن ساقه ها می شوند.

دما: گیاه بداغ خزان پذیر است در فصل رکود یعنی زمستان سرمای هوا را می تواند تا حدود 34- درجه سانیتگراد تحمل کند . در طی فصل رشد نیز بهترین دما برای رویش و فعالیت آن بین 20 الی 30 درجه سانتیگراد است. اگر در منطقه ای زندگی می‌کنید که تابستانهای گرمی دارد این گیاه را در مکانی نیمه سایه-نیمه آفتاب بکارید تا از نور و گرمای عصرهای تابستان تا حدودی در امان باشد.

خاک: گیاه بداغ تقریبا در هر نوع خاکی رشد می کند و مسئله مهم در رشد این گیاه زهکش مناسب خاک محل کاشت است. اگر خاک محل کاشت سنگین است می بایست با اضافه کردن خاک برگ و یا شن نسبت به سبک کردن آن اقدام کرد همچنین گیاه بداغ کمی خاک آهکی را دوست دارد و رشد بهتری از خود نشان می دهد البته  نیازی به مصرف ماده خاصی به منظور آهکی کردن خاک نیست اما نمی بایست در مخلوط خاکی از موادی همانند پیت موس و یا کودهایی همانند سولفات آمونیم که موجب کاهش اسیدیته می شوند استفاده کرد. همچنین زهکش مناسب خاک به رشد این گیاه کمک می کند به همین دلیل مصرف خاک برگ و یا شن (با ذرات 2-1 میلیمتر) برای این گیاه شرایط را بهتر می کند. قبل از کاشت این گیاه گودالی را به عمق عرض و ارتفاع 90-60 سانتیمتر تهیه کنید کف گودال را مخلوط خاک معمولی+ خاک برگ (این دو به نسبت مساوی) + 10٪ شن یا خاک معمولی+خاک برگ(این دو به نسبت مساوی)+10٪ شن بریزید تا حدی که وقتی گیاه را از گلدان در می اورید و در گودال قرار می دهید سطح خاک گلدان هم سطح خاک زمین مجاور محل کاشت قرار گیرد سپس فضای باقیمانده را با مخلوط خاک برگ+شن پر کنید. اگر قصد کاشت دو گیاه بداغ را در کنار هم دارید بهتر است فاصله 150-120 سانتیمتر را بین هر دو بوته رعایت کنید تا گیاهان فضای کافی برای توسعه ساقه های خود داشته باشند. در ابتدای فصل بهار مقداری خاک برگ به ضخامت حدود 7-5 سانیتمتر بر روی سطح خاک و اطراف بوته پخش کنید تا گیاه به تدریج از مواد درون آنان استفاده کند. همچنین این گیاه نیاز به مصرف کود شیمیایی خاصی ندارد و کاربرد همان مقدار خاک برگ در ابتدای بهار بر روی سطح خاک برای تقویت این گیاه کافی است. اما در صورت تمایل می توان از کودهایی با فرمول 10-10-10 و یا کودهایی که کمی فسفر بیشتری در مقایسه با نیتروژن و پتاسیم دارند همانند فرمول 10-15-10 استفاده کرد تا گلدهی تقویت شود دو بار کوددهی در سال کافی است یک بار در اوایل بهار و مرتبه دوم زمانی که گلدهی تمام شده است .

تکثیر: گرفتن قلمه یکی از روشهای تکثیر این گیاه است که معمولا از قلمه چوب نرم استفاده می شود این قلمه  از ساقه های حاصل از رشد سال جاری و در اواخر بهار /اوایل تابستان تهیه می شوند. طول قلمه حدود 15-12 سانتیمتر است و برگهای یک دوم طول قلمه از قسمت پایین جدا می شوند . جدا کردن برگها به نحوی موجب زخمی شدن پوست پایین ساقه نیز می شود و این کار به ریشه زایی قلمه کمک خواهد کرد و ریشه ها معمولا از همین قسمت و مکان تشکیل می شوند. مخلوط کاشت مناسب نیز از شن+خاک برگ و یا پیت موس+پرلایت تشکیل میشود. قبل از کاشت مخلوط کاشت را به خوبی خیس کنید و نیم ساعت اجازه دهید تا آب اضافه از آن خارج شود سپس برای کاشت قلمه ها از آن استفاده کنید. قلمه ها را در بستر خاک بکارید به شکلی که حداقل یک سوم طول آنان در مخلوط خاک فرو رود. گلدان را در مکانی پر نور و به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. کشیدن پلاستیک شفاف بر روی قلمه ها به حفظ رطوبت در هوای اطراف قلمه ها کمک می کند . ریشه زایی حدود 8-6 هفته طول می کشد . ابتدا پلاستیک را بردارید و دو روز بعد نسبت به جابجایی گیاهان جوان اقدام کنید. خوابانیدن روش دیگر تکثیر این گیاه است که در بهار می توان آن را انجام داد و از ساقه ای جوان که در پایین گیاه مادری قرار دارد استفاده کنید. بر روی طول ساقه و قسمتی که قرار است بر زیر خاک قرار گیرد با وسیله ای تیز همانند چاقو یک زخم طولی کوچک به طول 2 سانتیمتر ایجاد کنید یعنی کافی است که با نوک چاقو کمی پوست ساقه را به عمق کم مثلا حدود یک میلیمتر شکفا دهید. سپسش ساقه را در خاک و در عمق حدود 20-15 سانتی قرار دهید و اگر نوک ساقه از خاک بیرون باشد بهتر است . خاک این قسمت را مرطوب نگهدارید البته نه اینکه خاک خیس و گل آلود باشد بلکه زمانی که سطح خاک نیمه خشک – نیمه مرطوب بود نسبت به آبیاری اقدام کنید . ریشه زایی این ساقه حدود 8 هفته طول می کشد و سپس می توان این ساقه را از گیاه مادری جدا کرد. تکثیر از طریق کاشت بذر نیز امکان پذیر است اما به دلیل نیازهای خاص دمایی بذر این گیاه ، مسیری طولانی در پیش خواهید داشت که شاید تا حدود 18 ماه نیز طول بکشد. میوه ها در اوایل پاییز از گیاه چیده می شوند  و برای استفاده از بذر گیاه می بایست ابتدا قسمت گوشتی میوه را از اطراف بذر جدا کرد و بذرها را با آب  شست. اگر جدا کردن پوسته میوه از بذر سخت است می توان برای مدتی میوه ها را در ظرف آبی قرار داد تا به خوبی نرم شوند. سپس سطح بیرونی بذرها باید خشک شود یعنی بذرها را در مکانی خشک با دمای معمولی اتاق قرار می دهیم که رطوبت آنها از بین برود که این کار ممکن است تا 6-1 هفته طول بکشد. سپس نوبت کاشت بذرها است که می توان آنها را در عمق حدود 5 سانتی و در مخلوطی از پیت موس+شن و یا خاک برگ+شن کاشت کرد. ظرف محتوی بذرها را باید به مدت دو الی سه  ماه در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب و دمای 30-24 قرار داد. البته در این مقطعحداقل دما تا 20 قابل قبول است اما هر مقدار دما به 20 درجه نزدیکتر باشد مدت زمان باقی ماندن بذر در این شرایط نیز بیشتر می شود. در طی این مدت بذر این توانایی را می یابد که ریشه تولید کند به بیان دیگر بذرهای بداغ برای اینکه بتوانند ریشه زایی داشته باشند به سه ماه دمای گرم اما بعد از طی این دوران به مدتی سرما نیز نیاز دارند تا ساقه آنها توانایی رشد و بلند شدن بیابد. این سرما حدود 1.6 درجه به مدت 5-3 ماه است . یعنی ظرف حاوی بذر را باید به چنین مکانی با این شرایط منتقل کرد. بعد از آن باید ظرف محتوی بذرها را به محیطی با مای 20 درجه روشن منتقل کرد و سطح خاک را مرطوب نگه داشت بعد از حدود  6-3  ماه می توان شاهد جوانه زنی بذرها از زیر خاک و بلند شدن ساقه آنها بود .

هرس: هرس این گیاه به منظور کنترل طول ساقه ها و همچنین خلوت کردن مرکز گیاه انجام می شود. بهترین زمان هرس نیز بعد از اتمام فصل گلدهی است. ساقه های بسیار مسن را می توان از نزدیکی سطح زمین قطع کرد . ساقه هایی  که هنوز جوان هستند اما بیش از اندازه بلند شده اند و یا آنهای که موجب شلوغی بیش از اندازه مرکز گیاه شده اند کوتاه می‌شوند به نحوی که از قسمت اتصال این ساقه به ساقه اصلی حدود 3-2 سانت باقی گذاشته می شود و بقیه کوتاه می شوند. توجه کنید که در هر مرتبه هرس حداکثر تا حدود 30٪ حجم کل شاخسار گیاه را از آنان جدا کنید. جدا کردن بیش از این مقدار می تواند موجب شوکه شدن گیاه و رشد ضعیف آنان در سال بعد شود. همچنین اگر تمایل دارید تا این گیاه بیشتر به شکل بوته رشد کند تا اینکه ساقه هایش بلند شوند کافی است ساقه های جوان و تازه روییده را سرزنی کنید یعنی حدود 5 سانتیمتر از نوک ساقه جوانی که تازه شروع به رشد کرده است را قطع کنید این کار موجب تحریک رشد ساقه های جانبی و در نهایت پر پشت شدن گیاه می شود.

آفات و بیماری: از آفات این گیاه می توان به شته ، تریپس و کنه ها اشاره کرد. بیماری خاصی این گیاه را تهدید نمی کند اما گاهی مشکلاتی همچون سفیدک پودری و یا لکه برگی های قارچی و باکتریایی، پژمردگی با عامل قارچی ورتیسلیوم و سرخشکیدگی قارچی ایجاد می شود.