معرفی گیاه- انبه Mango

انبه Mangifera indica از تیره Anacardiaceae و بومی شرق هندوستان است. درخت انبه همیشه سبز است که انواع بومی آن می توانند حدود 40-35 متر رشد کنند اما معمولا کمتر از این ارتفاع می یابند و همچنین نمونه‌های پیوندی و یا دو رگه و جدیدی از این گیاه نیز وجود دارد که اصولا ارتفاع کمتری دارند . همچنین با عمل هرس می‌توان ارتفاع این درختان را کنترل کرد و اجازه نداد که تا به این حد بلند شوند . 

 برگها 35-15 سانتیمتر طول و 16-6 سانتیمتر عرض دارند و برگها وساقه های جوان ته مایه ای از رنگ صورتی –نارنجی و سپس قرمز رنگ دارند که در نهایت با بالغ شدن سبز رنگ می شوند. گلهای درختان انبه به دو صورت هستند برخی از گلها دو جنسی هستند یعنی اندام نر و ماده را با هم دارند اما گلهای نر نیز وجود دارد . گلها بر روی گل آذینی قرار میگیرند که محور آن 40-10 سانیمتر طول دارد هر گل 5 عدد گلبرگ سفید رنگ دارد و نسبتا معطر هستند . گرده افشانی نیز توسط حشره مگس انجام می شود . به طور کل تعداد گلهای انبه که بارور می شوند کم است و همچنین بعد از بارور شدن تعدادی از این گلهای تلقیح یافته ریزش می کنند و تبدیل به میوه نمی شوند . بنابراین ریزش گلها و میوه های ریز و کوچک انبه زیاد است . میوه های انبه از نظر شکل و رنگ و عطر در انواع مختلف متفاوت و متنوع هستند اما تقریبا در همگی آنان زمانی که گوشت میوه کمی زرد رنگ شد و دیگر سفید رنگ نیست زمان چیدن میوه است به بیان دیگر در زمان رسیدگی باید به رنگ گوشت توجه کرد تا رنگ پوست . میوه های انبه زمانی که سبز رنگ هستند از درخت جدا می شوند و در دمای 22-18 می توانند به طور کامل برسند و پوست انان نیز تغییر رنگ دهد درختان انبه عمری طولانی دارند و نمونه هایی امروز یافت شده اند که با وجود 300 سال سن هنوز هم توانایی میوه دهی دارند.

نیازهای محیطی

آبیاری: در سال اول کاشت یک گیاه جوان انبه بهتر است که هر یک یا دو هفته یکبار به این گیاه آب داد تا گسترش و رشد ریشه ها تحریک شود درختان بالغ به آبیاری کمتری نیاز دارند. به طور کل چرخه رشد این گیاه بر اساس وجود و یا عدم وجود رطوبت در خاک است بدین معنی که در فصل مرطوب و یا فصلی که بارندگی به شکل مناسب وجود دارد این گیاه رشد می کند و گل و میوه می دهد و در فصلی که بارندگی کم است و رطوبت خاک نیز کاهش می یابد زمان استراحت این گیاه محسوب می شود . همچنین چند هفته قبل از زمان گلدهی اگر درختان انبه کمی خشکی بکشند موجب افزایش گلدهی و شکل گیری میوه ها خواهد شد البته این به معنی خشک شدن کامل خاک این درختان نیست زیرا در این صورت نه تنها میوه ای شکل نمی گیرد بلکه احتمال از بین رفتن و ضعیف شدن خود درخت نیز وجود دارد. بنابراین قبل از تولید و شکوفایی گلهای این درختان نباید آنها را خیلی آبیاری کرد .

نور: درختان انبه به روزانه حداقل 8-6 ساعت نور نیاز دارند . البته توجه کنید که اگر گیاهی را خریداری کرده اید و اطلاع ندارید که در چه شرایط نوری پرورش یافته است توصیه می شود که به تدریج گیاه را با نور مستقیم آفتاب آشنا کنید نمونه هایی که در سایه و یا نیم سایه پرورش یافته اند به دلیل برگهایی با سطح نازکتر به آفتاب حساس هستند و دچار سوختگی می شوند اما اگر به تدریج با نور مستقیم عادت کنند این مشکل برایشان پیش نخواهد آمد. مکانی که از نظر نور شرایط مناسبی را ندارند موجب خواهد شد که گلها و میوه های جوان این گیاه بیشتر ریزش کنند و میوه چندانی بر روی گیاه تشکیل نمی شود.

دما: انبه از جمله گیاهان گرمسیری است و حداقل دمای قابل تحمل برای این گیاه 3 درجه سانتیگراد است و اگر دما سردتر از این شود گیاه از بین خواهد رفت. بنابراین این درخت را نمی توان در مناطقی که دارای سرمای پاییزه و زمستانه هستند در فضای باز کشت کرد  دما بر روی گلدهی این گیاهان موثر است و در زمان گلدهی درختان انبه اگر دمای شبانه به زیر 15 درجه نزول کند موجب ریزش گلها می شود. در طی فصل رویش نیز به میانگین دمایی 37-27 درجه سانتیگراد نیاز دارند . به همین دلیل است که کاشت این گیاه بجز مناطق گرمسیری موجب عدم میوه دهی آن می شود چون گرمای مناسب را دریافت نمی کنند.

خاک: خاکهای سبک به همراه زهکش خوب مناسب درختان انبه است بخصوص اینکه درختان انبه ریشه هایی طویل دارند و در صورت مناسب بودن بافت خاک می توانند به خوبی رشد کنند و گسترش بیابند به نحوی که در صورت مناسب بودن بافت خاک می توانند تا عمق 6 متری خاک نیز پیش بروند. مسئله ای که باید در مورد خاک این گیاهان به آن توجه کرد علاقه آنها به کمی اسیدی بودن خاک است بنابراین در خاکهای گچی رشد نمی کنند و بهتر است در مخلوط خاکی آنان از پیت موس استفاده کرد و یا از کودهایی استفاده کرد که موجب اسیدی شدن محیط کاشت شوند. مثلا میتوان مخلوطی از دو حجم مساوی پیت موس و خاکبرگ درست کرد و از این مخلوط در تهیه مخلوط خاکی مناسب انبه استفاده کرد. باید توجه کرد که وجود خاک برگ و یا اصولا مواد ارگانیک زیاد موجب کاهش کیفیت رشد این درختان می شود بنابراین می توان به ازا هر یک قسمت از مخلوط خاک برگ +پیت موس و یا خاک برگ به تنهایی  از دو یا سه قسمت خاک معمولی استفاده کرد. کوددهی در بهار و تابستان انجام می شود و نیاز به کود دهی زیاد نیز نیست . برای درختان جوان انبه می توان از فرمولهایی که میزان سه عنصر برابر است و همچنین منیزیم نیز دارد استفاده کرد.  دانشگاه کشاورزی هاوایی که از مناطق تولید انبه است برنامه کودی را با استفاده از فرمول 20-20-10 بدین صورت توضیح داده است که در سال اول 00-400 گرم و در سال دوم 600 الی 1200 گرم    کود برای هر درخت توصیه شده است که به سه یا چهار قسمت تقسیم می شود و قبل از شروع هر دوران رشد برای گیاه استفاده می شود . توجه کنید که درخت انبه در طی سال و با توجه به میزان رطوبت آب می تواند دوره های رشد و استراحت پی در پی داشته باشد. برای درختان بالغ و مستقر که به میوه دهی رسیده اند از همین فرمول البته با میزان بیشتر استفاده می شود بدین صورت که به ازا هر 2.5 سانتیمتر از قطر تنه که در فاصله 1.5-1 متری سطح زمین قرار گرفته اند حدود 400 گرم کود 20-20-10 استفاده می شود . میزان کود به دو دسته تقسیم می شود یکی قبل از گلدهی و دیگری بعد از زمان برداشت میوه ها داده می شود توجه کنید که در زمان گلدهی نباید به این گیاه کود داد چون ریزش گلها تشدید می شود و دیگر اینکه به طور کل گیاه انبه نسبت به کوددهی زیاد حساس است و دچار سوختگی برگ می شود بنابراین بهتر است به طور کل به این گیاه کم کود داد تا اینکه دچار بیش بود و سمیت کود در خاک شود.

تکثیر: اصولا درختانی که با بذر زیاد می شوند عمر طولانی تری در مقایسه با درختان پیوند شده دارند اما دیرتر میوه می دهند و سال آوری شدید دارند. چنین درختانی در بهترین شرایط محیطی حدود 7-5 سال بعد از کاشته شدن بذر میوه می دهند البته توجه کنید که در شرایطی که همانند موطن این درختان نیست این مدت زمان می تواند به 10 و یا حتی 15 سال نیز برسد زیرا چنین درختانی دیرتر به بلوغ و میوه دهی می رسند. هسته انبه تا حدود 40-30 روز بعد از بیرون آورده شدن از درون میوه زنده می ماند و هسته های  کهنه تر یا جوانه نمی زنند و یا گیاهی با کیفیت پایین تولید می کنند.  ابتدا باید تمامی قسمتهای میوه را از هسته جدا کرد . سپس آن را با آب شست و با حوله و پارچه ای نسبتا زبر خشک کرد تا کرکهای روی هسته پاک شوند. می توان با یک چاقو شکافی سطحی روی پوست هسته ایجاد کرد. دقت کنید که این شکاف سطحی باشد و به عمق نرسد. در این زمان می توان به دو صورت عمل کرد یا هسته را به همان صورتی که هست بکاریم و یا اینکه آنرا باز کنیم و بذرهای داخل آنرا در بیاوریم و جداگانه بکاریم زیرا در درون هسته گاهی چندین بذر وجود دارد .  عمق کاشت هر یک از بذرها حدود 3-2 سانتیمتر است به بیان دیگر بذرهای این گیاه به شکل سطحی کاشته می شود. هنگام کاشت نیز بذرها به شکل افقی قرار میگیرند. بهترین زمان کاشت انبه در مناطق گرمسیر در ابتدای فصل بارش و مرطوب بودن خاک یعنی اواخر بهار یا اوایل تباستان است . بذرها بعد از کاشته شدن و البته در صورت مناسب بودن شرایط محیطی  به حدود 15 روز زمان نیاز دارند تا جوانه بزنند. در طی این مدت محیط باید گرم (دمای خاک حدود 21 درجه) و روشن اما به دور از تابش اشعه مستقیم آفتاب باشند. از هر بذر چندین جوانه بیرون خواهد آمد که می بایست بجز یکی از آنان که قوی ترین آنان است بقیه را حذف کرد.  روش دیگر عمل پیوند زنی بر روی پایه های این گیاهان است یعنی پایه ها با استفاده از کاشت بذر بدست می آیند سپس بر روی این پایه بدست آمده ، پیوندکهایی را که از درختان بالغ و با کیفیت تهیه شده است ، پیوند زده می شود . نهالی که به عنوان پایه استفاده می شود می تواند بین 1.25 الی 9 سانتیمتر قطر داشته باشد و از روشهایی همانند پیوند زبانه ای و یا نیمانیم استفاده فراوانی می شود .  درختان پیوندی معمولا حدود 3 سال بعد از عمل پیوند میوه می دهند. در تکثیر این گیاه گاهی از قلمه و روش خوابانیدن هوایی یاد شده است اما روشهایی معمول و متداول نیستند  زیرا درخت حاصل از این دو روش سیستم ریشه ای ضعیفی خواهد داشت .

هرس: انبه از درختانی است که هرسهای نسبتا شدید را می تواند تحمل کند اما بعد از انجام چنین عملی برای یک و یا حتی چند سال میزان محصول آن کم می شود بنابراین اگر هرس این درخت به شکل پیوسته و سالانه اما به شکل معتدل و مناسب انجام شود بهتر است . زمانی که درخت حدود یک متر شد حدود یک سوم از طول آنرا کوتاه می کنند و مجددا بعد از انکه طول محور اصلی به یک متر رسید یک سوم آنرا باز هم کوتاه می کنند . بعد از این معمولا دیگر این کار انجام نمی شود تا زمانی که ارتفاع درخت (محور اصلی) بیش از 4.6-3.7 متر شود که در این زمان با کوتاه کردن محور اصلی درخت مانع از رشد بیشتر آن و بلند شدن درخت می شوند البته با همین عمل قطع و کوتاه کردن نوک تنه اصلی می توان درخت را کوتاه تر نیز نگهداشت.  گلهای انبه در نوک ساقه های حاصل از رشد سال جاری شکل می گیرند. بنابراین هر مقدار که ساقه های فرعی بیشتر باشند میوه دهی این درخت نیز بیشتر خواهد شد . به همین دلیل گاهی سرزنی و یا قطع نوک ساقه های جوان انجام می شود تا رشد ساقه های فرعی بیشتری انجام شود توجه کنید که این کار معمولا برای ساقه های جوان انجام می شود و شاخه های مسن تر را معمولا و البته اگر شکسته و آسیب دیده و یا مزاحم رشد ساقه های جوان دیگر باشد ، بعد از چند سال از نزدیکی اصلی ترین ساقه قطع می کنند تا رویش ساقه اصلی جوان دیگری تحریک شود. به همین ترتیب ساقه هایی را که بیش از اندازه موجب تراکم و شلوغی مرکز تاج درخت شده اند و مزاحم رشد سایر شاخسار هستند را می توان از فاصله حدود 3-2 سانتی شاخه اصلی که به آن متصل هستند کوتاه کرد. سوالی که گاهی پیش می آید این است که درختان بزرگی را که سالهای سال است هرس نشده اند را چگونه می توان هرس کرد. برخی پرورش دهندگان این راه را انجام می دهند که ابتدا از ساقه اصلی حدود 4.5 متر باقی گذاشته و بقیه را کوتاه می کنند . ساقه های مرکز گیاه را نیز که موجب مانع از رسیدن نور آفتاب به مرکز گیاه می شوند را کوتاه می کنند. با این کار بعد از مدتی تعداد زیادی ساقه های جدید رشد می کنند که در بین آنها قوی ترین را باید انتخاب کرد که به شکل مناسبی در اطراف درخت و با فاصله مناسب از یکدیگر پراکنده هستند . زمان مناسب هرس درختان انبه در زمستان و بعد از چیدن محصول آن است. توجه کنید که انبه خزان ندارد و هرس را باید در فصل زمستان انجام داد که حداقل فعالیت را دارد.

آفات و بیماری: آنتراکنوز یکی از بیماری های قارچی شایع انبه است که موجب سیاه شدن و افتادن گلهای گیاه می شود همچنین می تواند لکه های سیاه رنگی بر روی ساقه ، برگ و میوه های گیاه و ریزش آنان شود . بیماری لکه سیاه دیگر بیماری این درختان است که موجب بروز زخمهایی قهوه ای رنگ با ظاهری چوب پنبه ای بر روی گل میوه برگ و ساقها ایجاد می شود . سفیدک پودری بیماری دیگر است که بخصوص نواحی جوان گیاه را درگیر می کند و نواحی سفید رنگ و پودری بر روی آنان شکل میگیرد. زنگ نیز بیماری قارچی دیگری است که لکه هایی قرمز-نارنجی بر روی برگهای گیاه ظاهر می شود . پژمردگی ورتیسلیوم بیماری قارچی و البته خاکزی است که ریشه ها و طوقه گیاه را درگیر می کند می تواند موجب از بین رفتن تمامی گیاه شود . زوال گیاه با پژمردن برگها وساقه های جوان شروع می شود و به تدریج سراسر گیاه را در بر می گیرد.