معرفی گیاه- اطلسی Petunia

اطلسی Petunia به خانواده Solanaceae و راسته Solanales تعلق دارد و بومی آمریکای جنوبی است. اطلسی گیاهی علفی و گلدار است و تمامی انواعی که امروزه به عنوان گیاه زینتی مورد کشت و کار قرار می گیرند حاصل از عمل دو رگه گیری بین گونه‌های مختلف این گیاه است  که  از قدمهای ابتدایی در این راه می توان به دورگه گیری بین دو گونه P.axillaris و P.integrifolia در سال 1832 در پاریس اشاره کرد که نتیجه این دورگه‌گیری گیاهی علفی با شاخساری رونده و گلهایی سفید رنگ بود که عطر ملایم و دلنشینی در شب هنگام تولید می کرد.

بعد از آن دورگه گیری های فراوانی از سوی افراد متخصص و مبتدی انجام گرفت و نتیجه آن خلق انواع بیشماری از این گیاه با تنوع بالایی در رنگ، اندازه و تعداد گلبرگها بود. به طور کل اکثر نمونه های اطلسی گلهایی با 5 عدد گلبرگ دارند اما امروزه نمونه هایی پُرَپر نیز وجو دارند که البته این نوع از گلهای اطلسی عقیم بوده و بذر تولید نمی کنند. گونه‌هایی که در برنامه های دورگه گیری و تولید اطلسی های امروزی از آنان استفاده شده اند عبارتند از:

P. alpicola, P. altiplana, P. axillaris, P. bajeensis, P. bonjardinensis, P. exserta, P. guarapuavensis, P. helianthemoides, P. humifusa, P. inflata, P. integrifolia, P. interior, P. ledifolia, P. littoralis, P. mantiqueirensis, P. occidentalis,P.parviflora, P. patagonica, P. pubescens, P. reitzii, P. riograndensis, P. saxicola, P. scheideana, P. variabilis, P. villadiana.

گروه بندی اطلسی‌ها:

اطلسی‌های دورگه از نظر نام علمی عموما با نام P.hybrida شناخته می شوند چنین اطلسی‌هایی  را بر اساس خصوصیات رشد و ظاهری که دارند در چهار گروه قرار می‌دهند.

اطلسی‌های گل درشتGrandiflora: بزرگترین گلها را دارند که به قطر 15-10 سانیتمتر نیز می رسند. بیشترین تنوع رنگ و شکل را می توان در این گروه مشاهده کرد و بر اساس رنگ در چهار گروه متفاوت قرار می گیرند :1- سری 'Daddy Series' با ته مایه ای از رنگ صورتی و ارغوانی 2-'Merlin Blue Morn' با گلهای آبی و سفید 3-Supercascade Series'  با رنگهای مختلف و متنوع 4- 'Ultra Series' با رنگهای مختلف بخصوص گلهای دورنگه. اطلسی های گل درشت اصولا به بارانهای شدید حساس هستند و گلها آسیب می بینند و دو نوع کم پر و پُرپَر در میان انواع مختلف آن وجود دارد.

اطلسی های خزنده(کف پوش) Ground cover این نوع از اطلسی ها کوتاه قامت هستند و معمولا به ارتفاع 15 سانتیمتر می رسند اما ساقه های آنان می تواند مساحت نسبتا وسیعی را که در حدود 120-90 سانیتمتر است بر روی زمین بپوشانند و در این مساحت گسترش یابند. این نمونه ها به آب و کود نسبتا زیادی نیاز دارند 'Purple Wave' و 'Tidal Wave' و 'Surfinia' و 'opera Supreme' از جمله اطلسی های کف پوش هستند.

اطلسی‌های پُر گل Multiflora: گلهایی کوچک با قطر حدود 5 سانتیمتر و تنوع رنگ بیشماری دارند  که به باران و آفتاب مقاومت بیشتری نشان می دهند همچنین این گروه از اطلسی ها نسبت به اطلسی های درشت گل، تعداد گل بیشتری تولید می کنند و از تراکم شاخسار بالاتری برخوردار هستند. از جمله این اطلسی ها می توان به 'Carpet Series' و 'Madness Series' اشاره کرد. این نوع اطلسی ها سرعت رشد بالایی دارند و مناسب سبدهای گل آویخته هستند. از نظر تعداد گلبرگها دو نوع کم پر و پُرپَر در میان انواع مختلف این گروه از اطلسی ها وجود دارد.

اطلسی‌های مینیاتورMilliflora: قطر گل این نوع از اطلسی ها در حدود 2.5 سانتیمتر است و معمولا به شکل مخلوط با دیگر گیاهان و پر کردن فضای خالی بین دیگر گیاهان استفاده می شوند و اصولا نسبت به گروه اطلسی های چند رنگ و همچنین اطلسی های گل درشت ، شرایط نامساعد آب و هوایی را بهتر تحمل می کنند. از جمله این گروه می توان به 'Fantasy Series' و 'Supertuna Mini Series' اشاره کرد.

البته در برخی از منابع علمی تقسیم بندی را به شکل خلاصه تر انجام داده اند و فقط دو گروه درشت گل و پُر گل برای این گیاه در نظر گرفته اند.

نیازهای محیطی:

آبیاری: اگرچه تا حدودی به خشکی مقاوم است اما برای افزایش تعداد گلها و عمر گلها به آبیاری منظم نیاز دارد و خاک آن نباید خشک شود. این مسئله در مورد اطلسی های کاشته شده در گلدان از اهمیت بیشتری برخوردار است. بهتر است که قبل از آبیاری سطح خاک را بررسی کنید. اگر متوجه از بین رفتن رطوبت سطح خاک شدید آبیاری را انجام دهید و اجازه ندهید که خشکی سطح خاک به لایه های زیرین نیز نفوذ کند. متاسفانه اطلسی از بارانهای شدید صدمه می بیند بنابراین بهتر است که در هنگام آبیاری نیز آب را بر روی گیاه نپاشید

نور: به مکانی روشن و پر نور با حداقل 5 ساعت نور مستقیم آفتاب در طی روز نیاز دارند و هر مقدار که نور مستقیم بیشتری دریافت کنند قدرت رویشی آنان بیشتر خواند شد. کمبود نور از جمله دلایل رنگ پریدگی ساقه ها ، بلند شدن ساقه و افزایش فاصله بین برگها و عدم گلدهی گیاه است.

دما: اطلسی دما را تا حدود 30 درجه سانتیگراد به خوبی تحمل می کند اما اگر دما به بیش از این افزایش یابد باید به آبیاری آن بیشتر توجه کرد تا از خشکی ناشی از گرمای زیاد آسیب نبیند همچنین اصولا در گرمای شدید هوا از میزان گلدهی آن کاسته می شود. این گیاه نسبت به سرما حساس است و دما بهتر است که به ریز 15 درجه نزول نکند.

خاک: خاکی غنی با زهکش مناسب که رطوبت منظم داشته باشد برای این گیاه بهترین است. زهکش نامناسب خاک و باقی ماندن آب در آن به مدت طولانی از جمله دلایل عدم موفقیت در پرورش اطلسی است. به همین دلیل و برای سبک شدن بستر کاشت و همچنین تقویت مواد غذایی در زمان تهیه مخلوط خاکی استفاده از خاک برگ ، کود پوسیده گاوی و همچنین پیت موس توصیه می شود. کمبود مواد غذایی موجب کاهش گلدهی و پریدگی رنگ برگها خواهد شد. برای کوددهی به این گیاهان می توان از کودهای مخصوص گیاهان زینتی بخصوص فرمولهای 10-10-10 و یا 8-8-8 هر 4-3 هفته یکبار استفاده کرد. کوددهی بیش از اندازه ویا استفاده از کودهای قوی تر از جمله دلایل رشد بیش از اندازه ساقه ها و کاهش گلدهی می باشد. کمبود آهن نیز دلیل زرد شدن برگها بخصوص برگهای این گیاه  است.

تکثیر: یکی از متداولترین راه های تکثیر این گیاه کاشت بذر آن است. بذرها در طی 15-5 روز جوانه می زنند و در حدود 6 هفته بعد این گیاهان را می توان به گلدان اصلی و یا بستر اصلی کاشت منتقل کرد. بذرهای اطلسی بسیار ریز هستند و به نور برای جوانه زنی نیاز دارند بنابراین روی آنها را یا نپوشانید. اگر ریز بودن بذرها و در دست گرفتن آنان مشکل است می توانید از وسیله ای مانند نمک پاش با سوراخهایی ریز برای پاشیدن بذرها بر روی سطح بستر کاشت استفاده کنید.

از مخلوط پیت موس، شن درشت و پرلایت می توان برای کاشت بذرها استفاده کرد. قبل از قراردادن بذرها بر روی سطح بستر کاشت، ابتدا با غبارپاشی و ترجیحا آب گرم سطح بستر را به خوب مرطوب کنید و سپس بذرها را بر روی آن قرار دهید. تا سبز شدن بذرها بهتر است که آبیاری را با کمک اسپری آب انجام دهید و به هیچ وجه اجازه ندهید که بستر کاشت خشک شود. برای حفظ رطوبت می توان نایلون پلاستیکی شفافی بر روی محیط کاشت قرار داد تا منجر به باقی ماندن رطوبت در محیط اطراف بذرها شود. محیط نیز باید روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب باشد.دمای 21 الی 25 درجه سانتیگراد برای جوانه زنی بذرها مناسب است. بعد از گیاهچه های کوچک 4-2 برگ داشتند می توان آنان را از بستر کاشت اولیه به مکانی دیگر منتقل کرد.

اگرچه ممکن است نامتعارف به نظر برسد اما امکان تکثیر این گیاهان از طریق قلمه نیز وجود دارد. از ساقه ای سالم و بدون گل می توان قلمه تهیه کرد و قلمه بهتر است که حداقل  در حدود سه جفت برک داشته باشد. برخی از پرورش دهندگان نیز قلمه های تهیه شده از نوک ساقه را برای این امر مناسب می دانند . برگهای پایینی جدا می شوند به نحوی که فقط در قسمت بالایی برگ باقی بماند(تصویر 2 و3). البته در مدت زمان بین تهیه قلمه و کاشت آنان در بستر ریشه زایی قلمه ها باید در آب نگهداری شوند و نباید آب خود را از دست بدهند(تصویر 4). قلمه ها را در بستر مناسب که خاکی سبک با زهکش خوب دارد و در عین حال رطوبت را می تواند نگهدارد ،به عنوان مثال مخلوط خاک برگ و پیت موس و یا مخلوط پرلایت و پیت موس بکارید . البته قبل از کاشت قلمه ها بستر کاشت را به خوبی مرطوب کنید و برای قرار دهی قلمه ها با وسیله ای بلند ، جایگاه کاشت قلمه را گود کنید و سپس قلمه ها را در این جایگاه قرار داده و خاک اطراف آنان را محکم کنید (تصویر 5 و 6) و بعد از اتمام عمل کاشت قلمه ها نیز آنان را آب دهید (تصویر 7) و گلدان حاوی قلمه ها را در مکانی روشن با دمای حدود 20 درجه قرار دهید و یا پلاستیکی شفاف روی آن بکشید و یا به شکل روزانه قلمه ها را با آب غبارپاشی کنید تا رطوبت هوا افزایش یابد. افزایش رطوبت برای قلمه ها بسیار ضروری است زیرا مانع از پژمردگی و عدم ریشه دهی آنان می شود. 3-2 هفته طول می کشد تا ریشه ها شکل گیرند اما بهتر است که مدت زمان بیشتری در گلدان اولیه (گلدانی که قلمه ها در ابتدا در آن کاشت شده اند) باقی بمانند تا ریشه ها به خوبی رشد کنند.(تصویر 8)

آفات و بیماری : از جمله آفات این گیاه می توان به شته اشاره کرد. لارو حشرات مختلف افت دیگری است که معمولا از برگ تغذیه می کنند و سوراخهایی را بر روی برگها بوجود می آورند. فعالیت معدنچی برگ نیز منجر به ظهور خطوطی نامنظم به رنگ کرم-سفید بر روی برگه می شود که البته این آفت معمولا ضرر چندانی ایجاد نمی کند اما از نظر ظاهری باعث افت کیفیت گیاه می شود. کپک خاکستری از بیماری های قارچی این گیاه است که در اثر آن لکه هایی قهوه ای رنگ بر روی برگ گل و ساقه شکل می گیرد و قارچهایی خاکستری رنگ بر روی قسمتهای مختلف گیاه شکل می گیرند. قارچهای مختلف می توانند موجب پوسیدگی ریشه این گیاه شوند که در اثر آنان ریشه بدرنگ و آبدار می شود و گیاه پژمرده شده و برگها کم رنگ می شوند. . بیماریهای مختلف ویروسی می توانند مشکلاتی را برای این گیاه بوجود آوردند و در مجموع موجب کوتاه قامت ماندن گیاه، بدشکل و بدرنگ شدن گلها ، بروز لکه‌هایی زرد رنگ بر روی برگها و پژمردگی گیاه می شود. بیماری های ویروسی راه حل ندارد و تنها باید از شیوع آنان جلوگیری کرد. مبارزه با شته که عامل اصلی ویروسها است از جمله عوامل اصلی مبارزه با این بیماری محسوب می شود.

هرس: جدا کردن گلهای پژمرده بخصوص در مورد اطلسی های گلدانی، به گلدهی مداوم این گیاه کمک خواهد کرد همچنین برای بلند شدن بیش از اندازه ساقه ها می توان  حدود 10 سانتیمتر از طول ساقه بلند را باقی و مابقی را قطع کرد تا با این کار رشد ساقه های جانبی تحریک و گیاه بیشتر فرم و شکل بوته ای بگیرد و گلهادر سراسر بوته شکل بگیرند و نه فقط در انتهای ساقه ها.