معرفی گیاه گلدانی/فصلی- اخترCanna lily

گل اختر Canna به خانواده Cannaceae و راسته Zingiberales تعلق و در حدود 19 گونه در آن وجود دارد. گل اختر اگرچه بومی مناطق گرمسیری قاره آمریکا از جنوب ایالات متحده آمریکا تا نواحی شمالی کشور  آرژانتین است اما در مناطق معتدله (البته در فصول بهار و تابستان) به خوبی رشد و نمو می‌کند.  نمونه های وحشی این گیاه می توانند به ارتفاع 3-2 متر نیز برسند اما نمونه های اصلاح نژاد شده و اهلی ارتفاعی کمتر از این دارند و علاوه بر کاشت در هوای آزاد در گلدان نیز می توان آنان را پرورش داد.

به عنوان مثال نمونه ای همانند همانند  Canna altensteinii می تواند تا حدود 240 متر نیز رشد کند. کاشت اخترهایی که تا این حد رشد می کنند در گلدان کار درستی نیست . از طرفی اکثر ارقام تحت کاشت و اهلی معمولا در حدود 120 سانتیمتر ارتفاع دارند اما برخی از نمونه ها همانند نیز وجود دارند Canna warscewiczii که تنها حدود 60 سانیتمتر رشد می کنند  و گزینه بسیار مناسب تری برای کاشت در گلدان هستند.

گیاهان اختر دارای ساقه زیرزمینی یا ریزوم هستند که در تکثیر این گیاه نقش مهمی را ایفا می کند. همچنین به دلیل میزان بالای محتویات نشاسته ای ریزوم ها ، در برخی از کشورها از آنان به عنوان منبع غذایی استفاده می شود.

 برگهای گیاه اختر 60 سانتیمتر طول و 30 سانتیمتر عرض دارند و اگرچه برگها در بسیاری از ارقام سبز رنگ هستند اما نمونه هایی نیز وجود دارند که برگهای آنان به رنگهای ارغوانی تیره و یا قهوه ای رنگ است. دمگل بلند این گیاه به گلهایی ختم می شود که از نظر ظاهری تا حدود زیادی شبیه گلهای گلایول هستند. همچنین اکثر گلهای اختر به رنگهای قرمز، نارنجی و زرد و یا ترکیبی از سه رنگ یاد شده وجود دارند.البته نمونه هایی نسبتا جدید با رنگهایی همانند صورتی کرم سفید و .. نیز تولید شده اند.  البته نمونه هایی همانند 'pretoria' و 'stuttgart'  وجود دارند که به دلیل منقوش و رگه دار بودن برگهایشان مورد توجه قرار گرفته اند . گلها معمولا از اواخر بهار و یا در طی تابستان شکوفا می شوند.

آبیاری: آبیاری منظم این گیاهان موجب رشد و گلدهی بهتر آنان خواهد شد. حتی برخی از ارقام این گیاه را میت وان در حاشیه جویبار و رودخانه کاشت اما به طور کل بهتر است که بستر کاشت این گیاه غرقاب و همیشه خیس نباشد زیرا احتمال پوسیدگیر ریشه ها و ریزومهای این گیاه در اثر رطوبت بیش از اندازه وجود دارد. کمبود رطوبت نیز منجر به شکل گیری ساقه گل ضعیف، ریزش غنچه ها و یا عدم شکل گیری آنان و ضعیفی تمامی گیاه خواهد داشت. اخترهای کاشت شده در گلدان در مقایسه با اخترهای کاشت شده در بستر باغچه به آب کمتری نیاز دارند.

نور: این گیاه به حداقل 8-6 ساعت نور مستقیم آفتاب نیاز دارد. در واقع هر مقدار که نور مستقیم آفتاب به این گیاه بتابد نتیجه بهتری بدست خواهد آمد. کمبود نور منجر به عدم رشد گیاه، پریدگی رنگ برگها و از بین رفتن استحکام برگها ، رشد بیش از اندازه و بلند شدن ساقه های گل، تشکیل شدن گلهایی ریز و یا ریزش غنچه های گل می‌شود. این گیاه معمولا دچار بیش بود نور نمی شود مگر انکه در اواسط تابستان علاوه بر شدت نور، کم آبی نیز گیاه را رنچ دهد که در این صورت معمولا نوک و حاشیه برگها خواهد شوخت و گلها نیز یا تشکیل نمی شوند و یا در صورت شکل گیری به شکل کامل باز نمی شوند.

دما: این گیاه در دمای 25-20 درجه سانتیگراد گلهای با کیفیتی تولید می کند البته با افزایش دما هر مقدار که به آبیاری آن توجه شود ، گرما را به خوبی تحمل خواهد کرد.افزایش بیش از اندازه دما موجب ریز شدن گلها و حتی گلدهی خواهد شد.

خاک: اختر طیف مختلفی از خاک را می تواند تحمل کند اما بهترین نتیجه زمانی بدست می آید که خاک سبک و زهکش خوبی داشته باشد.  به خاک می توان پیت موس یا خاک برگ اضافه کرد تا به غنی بودن و زهکش آن کمک شود. در طی فصل می توان از کودهای کامل و با توجه به دستور العمل کارخانه سازنده کود برای تسریع رشد و گل دهی این گیاه استفاده کرد. به یاد داشته باشید که میزان نیتروژن کود یا به اندازه دو عنصر دیگر یعنی فسفر و پتاسیم باشد( سه عدد مطرح شده بر روی برچسب کود برابر با هم باشند مانند کود 20-20-20 ) یا میزان نیتروژن کمتر از دیگران باشد. زیرا وجود نیتروژن بیش از اندازه موجب رشد رویش و کاهش گلدهی گیاه خواهد شد. همچنین اصولا گل اختر به خوبی از مواد غذایی موجود در خاک استفاده می کند بنابراین اگر انتظار گلدهی خوب گیاه را دارید حتما از کود استفاده کنید. همچنین لازم است بدانید که اخترهای کاشت شده در گلدان در مقایسه با اخترهای کاشت شده در بستر باغچه به کود کمتری نیاز دارند بنابراین می توانید میزان غلظت این کودها را تا حدودی کاهش داده و سپس استفاده کنید.

اگر می خواهد گل اختر را داخل گلدان بکارید علاوه بر خاک باید به نوع و اندازه گلدان نیز دقت کنید. بهتر است که جنس گلدان سفالی و یا سرامیکی باشد تا به دلیل سنگینی گیاه واژگون نشود. همچنین وجود زهکش در کف گلدان بسیار مهم است. حداقل عمق مناسب گلدان برای کاشت اختر حدود 50-45 سانتیمتر است.گفته می شود که کاشت اختر در گلدان موجب گلدهی زودتر آنان نسبت به نمونه هایی می شود که در باغچه کاشته شده اند. زیرا تراکم ریشه ها به گلدهی این گیاهان کمک می کند. البته اگرچه تراکم ریشه های گیاه به گلداهی این گیاه کمک می کند اما تراکم بیش از اندازه ریزومهای گیاه نیز می تواند منجر به کاهش گلدهی این گیاهان شود . بنابراین حداقل هر 2 سال یکبار نسبت به بیرون آوردن گیاه و تقسیم ریزومهای آن اقدام کنید. این مسئله حتی برای گیاهانی که در بستر باغچه کاشته شده اند لازم است زیرا تراکم بیش از اندازه ریزومها و در نتیجه برگسار گیاه مانع از گلدهی مناسب آن خواهد شد.

کاشت ریزومها: برای کاشت ریزومها کافی است که آنان را در عمق9-7 سانتیمتری خاک بکارید. اما جوانه ها (چشم ها) باید رو به سمت بالا قرار بگیرند. اگر این جوانه ها رو به زیر قرار بگیرند یا جوانه نمی زنند و یا اینکه گیاهی ضعیف تولید می کنند که در اینده نیز رشد خوبی نخواهد داشت. اگر ریزومها را در باغچه می کارید بین هر دو ریزوم ارقام کوتاه قامت 30 سانتیمتر و ارقام بلند قامت 60 سانتیمتر فاصله بگذارید. اگر نمی دانید که گل اختر شما جز ارقام بلند قامت است یا کوتاه قامت می توانید حدود 45 سانتیمتر بین ریزومها فاصله بگذارید. در مورد کاشت ریزومها در گلدان نیز بهتر است در هر گلدان با عمق 45 سانتیمتر تنها یک ریزوم بکارید و ریزوم را نیز در مرکز گلدان بکارید.

تکثیر: از بذر گیاه می توان برای تکثیر آن استفاده کرد. بذرها را باید ابتدا به مدت 24 ساعت در آب ولرم خیس کرد. البته در طی این مدت بهتر است که هر حداکثر هر 6 ساعت آب را تعویض کرد. همچنین می توان پوشش سفت و محکم بذر را ابتدا با یک ناخن گیر زخمی کرد (البته عمق این زخم نباید زیاد باشد وگرنه به گیاهک درون بذر ممکن است آسیب وارد شود) و بعد به مدت 8-6 ساعت بذر را در آب ولرم خیس کرد. توجه کنید که با زخمی کردن پوشش بدر مدت زمان لازم برای خیساندن در آب کاهش می یابد. سپس می توان بذرها را در بستری سبک که به خوبی رطوبت را نیز نگه میدارد همانند مخلوط خاک برگ+کوکوپیت و یا کوکوپیت + پرلایت و یا هر مخلوط سبک دیگری و در عمق حدود 1.5-1 سانتیمتری کاشت کرد. قبل از کاشت بذرها بخصوص اگر در مخلوط کاشت از پیت موس استفاده کرده اید بستر کاشت را به خوبی مرطوب کنید. حتی می توانید کاملا آنرا خیس کرده و بعد بگذارید که آبهای اضافی به خوبی خارج شود و سپس بذرها را بکارید. دمای مناسب جوانه زنی حداقل 21 درجه سانتیگراد است و جوانه زنی حدود یک الی دو هفته طول می کشد.

برای تکثیر می توان از ریزوم این گیاه نیز استفاده کرد بخصوص اینکه ریزوم یک گیاه بعد از مدتی حتما باید تقسیم شود تا گیاه فضای کافی برای توسعه ریشه داشته باشد در غیر اینصورت گیاه معمولا رشد رویشی خواهد کرد و از گلدهی آن کاسته می شود. ریزومها را می توان در اواخر فصل زمستان و یا اوایل بهار قبل از کاشت آنان در مکان اصلی رشد و نمو، تقسیم کرد. هر قطعه بهتر است که دارای 3-2 جوانه ( چشم ) باشند.

زمستان گذرانی: این گیاه در موطن خود که نواحی گرمسیری است در سراسر سال می تواند رشد کند. البته باید به یاد داشت که اگر در مناطق جنوبی کشور زندگی می کنید و گیاه می تواند در طی پاییز و زمستان برگهای خود را حفظ کند ، اما لازم است که از میزان آب و کود گیاه کم کنید. اما در مناطق معتدله نمی توان آنرا در فضای باز نگهداشت و حتما باید به محیط داخل منتقل کرد. از آنجایی که دما و بخصوص میزان نور در حد مورد نیاز و مناسب گیاه اختر نیست، ترجیح داده می شود که این گیاه دوره رکود و یا استراحت زمستانی را در این مدت طی کند تا اینکه به شکل بسیار ضعیف و نامناسب به رشد خود ادامه دهد. کافی است در انتهای تابستان و اوایل پاییز اجازه داده شود که ابتدا برگسار به دلیل کاهش دمای هوا، خود به خود زرد شود. سپس برگها را از نزدیکی سطح زمین قطع می کنیم. زمین را به خوبی آبیاری کرده و سپس ریزومها را با کمک بیل از زیر خاک در می آوریم. هر مقدار که میزان آسیب رسی به ریزمها کمتر باشد احتمال داشتن گیاهانی که در سال آینده از رشد بهتری برخوردار باشند افزایش می یابد .بعد از بیرون آوردن ریزومها آنان را  3-2 روز در مکانی سرد و خشک نگهدارید تا رطوبت اضافه را از دست بدهند. باقیمانده برگها وساقه های خشکیده را قطع کنید اما توجه داشته باشید که هیچ قسمتی را با فشار و زور جدا نکنید زیرا می تواند به ریزوم آسیب وارد آورد.ریزومها را در میان موادی همانند شن ، پیت موس و یا خاک اره نگهداری کنید این مواد بهتر است از میزان کمی رطوبت برخوردار باشند.همچنین محفظه استفاده شده بهتر است مقوایی همانند یک کارتن باشد. هرگز از ظروف پلاستیکی برای این کار استفاده نکنید.زیرا این ظروف نگهدارنده رطوبت هستند و این مسئله احتمال پوسیدگی ریزومها را افزایش می دهد. دمای مناسب مدت زمان استراحت و زمستان گذرانی رaیزومها در حدود 10 درجه سانتیگراد است .ریزومها را می توان در اواخر اسفند از جعبه ها بیرون آورد و در گلدان کاشت کرد. آبیاری خاک حاوی ریزومها و گرمای محیط می تواند موجب بیدار شدن جوانه های روی ریزومها و فعالیت آنان شود. منتهی تا دمای فضای بیرون مناسب نشده است، گلدانها را در محیط داخل منزل نگهداری و سپس آنان را به محیط بیرون منتقل کنید.

هرس: قطع گلهای پژمرده گیاه می تواند موجب تحریک گیاه به گلدهی بیشتر شود. البته این در صورتی امکان پذیر است که قصد بذرگیری از گیاه را ندارید.

آفت و بیماری: آفاتی همانند شته ، تریپس و شپشک آردآلود می توانند گاهی برای گیاه مشکلاتی ایجاد کنند که برای آشنایی بیشتر با این حشرات می توانید بر روی نام آنها کلیک کنید. همچنین فعالیت برخی از لارو حشرات بخصوص Brazilian skipper caterpillar  می توانند منجر به لوله شدن برگهای این گیاه شوند. کافی است که برگهای آلوده را جمع و از بین ببرید. از بین بیماری های این گیاه که اکثرا قارچی می باشند می توان به زنگ اختر، بلایت بوترتیس، لکه برگی آلترناریا اشاره کرد که برای مبارزه با آنان می توان از انواع قارچکش بهره گرفت فقط به یاد داشته باشید که مبارزه با این مشکلات در مراحل اولیه شکل گیری آنان نتایج بهتری را ایجاد خواهد کرد. همچنین برخی از بیماری های ویروسی نیز وجود دارند که به طور کل می توانند منجر به کوتاهی قامت گیاه، بدشکلی برگها و گلها و بدرنگ شدن گلها شوند. حتی میتوانند کل گیاه را از بین ببرند. متاسفانه راه حلی برای مداوای گیاه مبتلا به بیماری ویروسی وجود ندارد و باید گیاه را از بین برد.